Παγκόσμια οικονομία: Μια δύσκολη εξίσωση    

Άρθρο γνώμης του Γεωργίου Βασιλάκη*

Το ερώτημα που πλανάται γύρω από την αίσθηση που αποκομίζουν οι ειδικοί οι οικονομικοί φορείς και οι οίκοι αξιολόγησης είναι ένα τι προκάλεσε την αλυσιδωτή αντίδραση και το βάθος και η διάρκεια του φαινομένου της κρίσης θα έλεγα που σαν κύριο σύμπτωμα του έχει την ανεξέλεγκτη αύξηση τιμών παγκόσμια σε βασικά αγαθά.

 

Θα πρέπει να δούμε παράδειγμα την άποψη ενός ειδικού σε σχέση με τη παγκόσμια οικονομία αλλά και την Ελληνική Οικονομία.

Ο ιστορικός της Οικονομίας Aνταμ Τουζ λέει : Δεν είναι κρίση, είναι σοκ στις τιμές

Διανύουμε παροδικό πληθωριστικό επεισόδιο, θα μετριαστεί το 2023 – Μια ήπια ύφεση θα ρίξει τις τιμές – «Νάρκη» το ελληνικό χρέος, ευκαιρία οι ΑΠΕ.  Μια αισιόδοξη οπτική στην ανάγνωση της οικονομικής αποδιοργάνωσης από την ενεργειακή κρίση και την έκρηξη των τιμών καταθέτει ο καθηγητής Οικονομικής Ιστορίας, διευθυντής του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια στη Νέα Υόρκη, Aνταμ Τουζ, ο οποίος αρνείται να υιοθετήσει τον όρο της κρίσης. Αντιθέτως, δηλώνει προσηλωμένος στην εκτίμηση για παροδικό πληθωρισμό προβλέποντας αποκλιμάκωση των τιμών μέσα σε 12 μήνες. Βλέπει μάλιστα όφελος από την επιτάχυνση της ενεργειακής μετάβασης και τελικά την απεξάρτηση από «αναξιόπιστους και απωθητικούς» παρόχους ορυκτών καυσίμων.

«Μακροπρόθεσμα, πρέπει να είναι φιλοδοξία της ελληνικής πολιτικής να αναλάβει πιο σημαντικό ρόλο ώστε να γίνει η χώρα κόμβος για τη μετάβαση της Ευρώπης στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας», τονίζει ο κ. Τουζ. [World Economic Forum/Ciaran McCrickard]

Εξάλλου, δεν ανησυχεί για μια νέα περιπέτεια χρέους στην Ευρωζώνη, υιοθετώντας το καλό σενάριο παρά τις πολιτικές εξελίξεις στην Ιταλία. Στις παραδοχές του επικαλείται ως σύμμαχο τις αγορές, τις οποίες μέχρι στιγμής δεν κυριεύει πανικός. Εμφανίζεται όμως ανήσυχος για την Ελλάδα, η οποία καλείται να ανταποκριθεί στις έκτακτες χρηματοδοτικές ανάγκες παρά το δυσθεώρητο χρέος της. Γι’ αυτό και εφιστά τη δέουσα προσοχή στη γρήγορη διευθέτηση κάθε εκκρεμότητας στο πεδίο των μεταρρυθμίσεων. Αλλά και στην αξιοποίηση μιας ευδιάκριτης ευκαιρίας: Η Ελλάδα να γίνει κόμβος για τη μετάβαση της Ευρώπης στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

– Ανήκετε στους οικονομολόγους που θεωρούν ότι η τρέχουσα κατάσταση δεν συνιστά κρίση με την κλασική της έννοια. Ποιο είναι το σκεπτικό σας και ποια είναι η δική σας πρόβλεψη για το σενάριο της ύφεσης;

– Μια κρίση είναι μια στιγμή θεμελιώδους πρόκλησης, μια στιγμή απόφασης. Σε γεωπολιτικούς όρους, αντιμετωπίζουμε σαφώς μια κρίση ως αποτέλεσμα της επίθεσης της Ρωσίας στην Ουκρανία. Όμως, σε γενικότερους όρους, η παγκόσμια οικονομία δεν αντιμετωπίζει συνθήκες κρίσης. Η ισχύς της ανάκαμψης το 2021 και στις αρχές του 2022 ήταν σημαντική. Τώρα αντιμετωπίζουμε την προοπτική μιας ήπιας ύφεσης. Ας ελπίσουμε ότι το σοκ στις παγκόσμιες αγορές ενέργειας –κυρίως στην αγορά φυσικού αερίου– θα οδηγήσει τους βασικούς καταναλωτές, ιδίως την Ευρώπη, να διαφοροποιήσουν τις πηγές εφοδιασμού και να επιταχύνουν την ενεργειακή μετάβαση.

– Πού εντοπίζετε τις λύσεις για την τιθάσευση της ενεργειακής κρίσης και της πληθωριστικής πρόκλησης; Για να μη χρησιμοποιήσω λοιπόν τον όρο της κρίσης σε αυστηρά οικονομικούς όρους.                                                                                      – Οι λύσεις για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης βρίσκονται σε βραχυπρόθεσμα οικονομικά μέτρα, που σημαίνει στοχευμένες αυξήσεις τιμών για τους καταναλωτές που μπορούν να τις αντέξουν και, σε ακραίες περιπτώσεις, δελτίο. Μεσοπρόθεσμα, η Ευρώπη πρέπει να επιδιώξει τη διαφοροποίηση των πηγών εφοδιασμού και ελαφρώς πιο μακροπρόθεσμα πρέπει να προωθήσει τη μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, έτσι ώστε να μειώσουμε την εξάρτηση από αναξιόπιστους και απωθητικούς παρόχους ορυκτών καυσίμων. Είναι υπερβολή να μιλάμε για πληθωριστική κρίση. Η Ευρώπη αντιμετωπίζει ένα σοκ στις τιμές κυρίως από την ενέργεια και τα τρόφιμα. Αυτό το σοκ πιθανότατα θα μετριαστεί μέσα στους επόμενους 12 μήνες. Η επικείμενη ύφεση θα μειώσει περαιτέρω την πληθωριστική πίεση. Παραμένω αφοσιωμένος στην εκτίμηση ότι το πρόβλημα θα είναι προσωρινό. Αναμένω ότι η πληθωριστική έκρηξη θα μετριαστεί σημαντικά μέχρι το 2023.

– Ανησυχείτε για τις εξελίξεις στον δημοσιονομικό τομέα;

Για την Ελλάδα η προοπτική θα πρέπει να ανησυχεί. Για να αυξηθεί ο ρυθμός ανάπτυξης μακροπρόθεσμα, θα πρέπει να υλοποιηθεί η ατζέντα των μεταρρυθμίσεων. Πολλά απομένουν να γίνουν.

– Το αν οι δημοσιονομικές πιέσεις καθίστανται πραγματικό ζήτημα στην Ευρώπη εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο επιτρέπεται ή δεν επιτρέπεται στην ΕΚΤ να διαχειρίζεται τις αγορές ομολόγων. Δεδομένης της συνολικής δημοσιονομικής θέσης της Ευρώπης, δεν υπάρχουν άμεσοι λόγοι ανησυχίας. Προφανώς, υπάρχουν ορισμένες μεμονωμένες χώρες οι οποίες βρίσκονται σε μια εύθραυστη κατάσταση. Η Ιταλία είναι στρατηγική περίπτωση. Αλλά με λογικές πολιτικές στις εθνικές πρωτεύουσες, συνεργατική δράση σε ευρωπαϊκό επίπεδο και σαφή ηγεσία από την ΕΚΤ, δεν υπάρχουν πραγματικά λόγοι να φοβόμαστε μια επανάληψη της κρίσης στην Ευρωζώνη.

– Πώς «διαβάζετε» τη συμπεριφορά των αγορών στις σημερινές συνθήκες, οι οποίες μεταξύ άλλων ενέχουν την αύξηση των επιτοκίων;

– Προφανώς οι αγορές είναι νευρικές και έχουμε δει πόσο γρήγορα θα αντιδράσουν σε κακές ειδήσεις με άνοδο των spreads. Αλλά μέχρι στιγμής δεν έχουμε δει πανικό. Οι αγορές συνεχίζουν να τιμολογούν για σημαντική επιβράδυνση του πληθωρισμού το επόμενο έτος. Δεν τιμολογούν για μια κρίση χρέους της Ευρωζώνης. έπειτα από πολλά χρόνια εμπειρίας, η de facto υπόθεση είναι ότι όποιες πιέσεις προκύψουν μπορούν και θα αντιμετωπιστούν. Αυτό φαίνεται ρεαλιστικό.

– Η Ιταλία είναι πολύ μεγάλη για να αποτύχει. Θεωρείτε ότι οι πολιτικές εξελίξεις στη χώρα προκαλούν δυνητικό ρίσκο για το ιταλικό χρέος;

– Σαφώς και το κάνουν. Όμως η ιταλική δεξιά δεν έχει αυτή τη στιγμή την ευρωσκεπτικιστική διάθεση που είχε πριν από μερικά χρόνια. Το 2018 είδαμε πώς το ιταλικό και ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα απορροφά ένα αληθινό λαϊκιστικό ξέσπασμα. Οι εξουσίες του Ιταλού προέδρου, τα ένστικτα επιβίωσης της ιταλικής πολιτικής τάξης και η διπλωματία της Κομισιόν δούλεψαν μαζί για να εκτονώσουν την κατάσταση. Σε δύο από τα δεξιά κόμματα –τη Lega και τη Forza Italia– υπάρχει ένα σημαντικό βάρος της ιδιαίτερα κυρίαρχης επιχειρηματικής γνώμης που θα απαιτήσει να ακουστεί και δεν θα υποστηρίξει μια αντιπαράθεση. Δύο πράγματα θα μπορούσαν να ανατρέψουν αυτή τη σχετικά αισιόδοξη εκτίμηση. Πρώτον, μια νέα κρίση –π.χ. αύξηση των προσφύγων– και αντίστοιχη αποτυχία της Ε.Ε. να ενεργήσει με αλληλεγγύη προς την Ιταλία. Δεύτερον, μια προκλητικά σκληρή στάση άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Η διευκόλυνση από το Βερολίνο ήταν βασικό στοιχείο στη σταθεροποίηση του 2018. Θα ήλπιζε να την ξαναδεί κανείς.

– Πώς αξιολογείτε τις επιδόσεις της ελληνικής οικονομίας; Βλέπετε περισσότερα θετικά ή αρνητικά ρίσκα στην περίπτωση της Ελλάδας;

– Για την Ελλάδα η προοπτική θα πρέπει να ανησυχεί. Εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές ενέργειας, ο πληθωρισμός αυξάνεται και η υπόλοιπη ευρωπαϊκή οικονομία κινείται προς επιβράδυνση το δεύτερο εξάμηνο του 2022 και μέσα στο 2023. Αυτό δημιουργεί επώδυνα διλήμματα για τη δημοσιονομική πολιτική, η οποία εξακολουθεί να περιορίζεται από τα ζητήματα του ελληνικού χρέους και συγχρόνως από το 2020 καλείται να ανταποκρίνεται στις έκτακτες ανάγκες της συγκυρίας. Για να αυξηθεί ο ρυθμός ανάπτυξης μακροπρόθεσμα, θα πρέπει να υλοποιηθεί η ατζέντα των μεταρρυθμίσεων η οποία είναι ευρέως γνωστή και έχει συζητηθεί για περισσότερο από μια δεκαετία. Πολλά απομένουν να γίνουν. Αλλά η βασική προτεραιότητα, σε έναν κόσμο με πληθωρισμό που κυμαίνεται πάνω από το 10%, θα πρέπει να είναι η προστασία του βιοτικού επιπέδου εκείνων που βρίσκονται στη χειρότερη κατάσταση. Άλλωστε, το 30% του πληθυσμού παραμένει σε κίνδυνο φτώχειας. Η προστασία αυτών των ανθρώπων πρέπει να είναι η βασική βραχυπρόθεσμη προτεραιότητα. Μακροπρόθεσμα, πρέπει οπωσδήποτε να είναι φιλοδοξία της ελληνικής πολιτικής να αναλάβει έναν πιο σημαντικό ρόλο ως κόμβος για τη μετάβαση της Ευρώπης στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Ο ιστορικός της Οικονομίας Aνταμ Τουζ : Δεν είναι κρίση, είναι σοκ στις τιμές-Η μελέτη του αυτό προσπαθεί να τεκμηριώσει.

Ο καθηγητής Ανταμ Τουζ διδάσκει και ερευνά την ιστορία του 20ού αιώνα και τη σύγχρονη ιστορία, με ιδιαίτερη έμφαση στην οικονομική πτυχή της, εκτείνοντας τη μελέτη του από την Ευρώπη μέχρι την άλλη όχθη του Ατλαντικού. Το πιο πρόσφατο βιβλίο του είναι το «Πολιτική οικονομία μιας κατάρρευσης. Οι χρηματοπιστωτικές κρίσεις που άλλαξαν τον κόσμο».

Ας απαντήσουμε λοιπόν σε ένα βασικό ερώτημα

Γιατί αυξήθηκαν οι τιμές;

Αντί Για Το Τέλος Της Ιστορίας, Το Τέλος Της Λογικής

Η πανδημία του κορωνοϊού δημιούργησε τεράστια αναστάτωση στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα το 2020 και 2021. Υπήρξαν ανισορροπίες προσφοράς και ζήτησης, απότομη διακοπή και επανέναρξη των εφοδιαστικών αλυσίδων, έντονα καιρικά φαινόμενα με μεγάλες καταστροφές στην πρωτογενή παραγωγή, ελλείψεις εργατικού δυναμικού λόγω επανεκτίμησης των προτιμήσεών τους και εγκλωβισμός εμπορευμάτων σε μεγάλα λιμάνια. Όλες αυτές οι εξελίξεις οδήγησαν σε μείωση της προσφοράς αγαθών που έφτασε μέχρι και το 50% σε σχέση με τις προηγούμενες χρονιές. Την ίδια ώρα, οι κυβερνήσεις προκειμένου να στηρίξουν τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, ακολούθησαν μια χαλαρή δημοσιονομική πολιτική διαθέτοντας άφθονο χρήμα στην αγορά. Στην ίδια λογική, οι κεντρικές τράπεζες διατήρησαν χαμηλά τα επιτόκια. Έτσι η ζήτηση διατηρήθηκε ισχυρή, παρά τα προβλήματα της προσφοράς. Επιπλέον, το 2022, μπροστά στον κίνδυνο νέας διακοπής της λειτουργίας των εργοστασίων, όλες οι μεγάλες επιχειρήσεις άρχισαν να δημιουργούν αποθέματα, αυξάνοντας περαιτέρω τη ζήτηση. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας η κατανάλωση μετατοπίστηκε από τις υπηρεσίες στα αγαθά και, επειδή η παραγωγή αγαθών ανταποκρίνεται λιγότερο στις αλλαγές της αγοράς (πιο “ανελαστική”), δεν μπορούσε να επεκταθεί αρκετά γρήγορα. Το αποτέλεσμα; Αύξηση των τιμών, δηλαδή πληθωρισμός. Τα τελευταία γεγονότα στην κινεζική Σαγκάη είναι σίγουρο ότι έριξαν λάδι στην ήδη αναμμένη φωτιά του πληθωρισμού. Αυτό γιατί η Σαγκάη αντιπροσωπεύει το 3,8% του ΑΕΠ της Κίνας και το 10,4% του συνολικού εμπορίου. Το οποιοδήποτε lockdown εκεί δημιουργεί πρόσθετα προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα, μειώνει την προσφορά και αυξάνει τις τιμές. Μέσα σε όλα αυτά, οι Ευρωπαίοι υιοθέτησαν ένα μεγαλόπνοο σχέδιο ενεργειακής μετάβασης. Με βάση τον σχεδιασμό, η απεξάρτηση από τον άνθρακα και το πετρέλαιο θα γίνει με μεταβατικό καύσιμο το φυσικό αέριο. Αυτό σημαίνει ότι μέχρι το 2050, με τον εξηλεκτρισμό όλων των τομέων, εκτός από πολλαπλάσιες ανανεώσιμες πηγές, θα χρειαστούμε σε παγκόσμιο επίπεδο διπλάσια ισχύ εργοστασίων ηλεκτρισμού με καύσιμο το φυσικό αέριο.

Οι νέες μεγάλες αβεβαιότητες

Σε όλα αυτά προστίθεται και η αύξηση των αβεβαιοτήτων στον σύγχρονο κόσμο. Από τη μια η πανδημία αποτέλεσε ένα σοκ που έδειξε την ευαλωτότητα όχι μόνο των κοινωνιών αλλά και της παγκόσμιας οικονομίας και δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι δεν έχει τελειώσει και αρκεί μια ματιά στα όσα συμβαίνουν στην Κίνα με τα τρέχοντα λοκντάουν για να δούμε το είδος αναστάτωσης που μπορεί να προκληθεί.

Από την άλλη, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει ήδη σημαντικές επιπτώσεις στις ενεργειακές και όχι μόνο αγορές, αυξάνει τη συνολική αβεβαιότητα, αυξάνει κόστη, υποχρεώνει σε αναπροσαρμογές επενδυτικών και εμπορικών στρατηγικών και βάζει μια παράμετρο που η παγκόσμια οικονομία θεωρούσε εκτός πλαισίου τις τελευταίες δεκαετίες: τη συνολική και «θερμή» γεωπολιτική διαίρεση και σύγκρουση.

Και όλα αυτά την ώρα που εξακολουθεί να παραμένει ασαφές πώς θα ενσωματωθεί στην παγκόσμια οικονομία το κόστος αλλά και η δυναμική της «Πράσινης Μετάβασης», αλλά και το σε ποια κατεύθυνση μπορούν να υπάρξουν εκείνες οι τομές στην παραγωγικότητα που θα εγγυηθούν διαρκώς αυξητικούς ρυθμούς ανάπτυξης.

Οι κοινωνίες και οι πολίτες επιθυμούν λύσεις πρέπει να εργασθούν για την ειρήνη οι κυβερνήσεις και όχι για την χρονική παράταση της εμπόλεμης κατάστασης στη περιοχή της Ανατολικής Ευρώπης .Η κατάτμηση των αγορών και οι λογικές των οικονομικών κυρώσεων οδηγούν σε αυτοχειρία χώρες που δεν έχουν Ενεργειακή Αυτάρκεια και πλήτουν την παγκόσμια ευστάθεια.

Έλεγε ο Ουμπέρτο Έκο Σήμερα, ζούμε σε καθεστώς ειρήνης εδώ και 70 χρόνια, και κανείς μας δεν συνειδητοποιεί πόσο υπέροχο και σημαντικό είναι αυτό.Ουμπέρτο Έκο, 1932-2016, Ιταλός συγγραφέας

Η κατάργηση του πολέμου και η παγίωση της ειρήνης στον κόσμο αποτελεί ένα από τα πιο ψηλά ιδανικά, προς το οποίο πρέπει να τείνει η ανθρωπότητα. Γκόντφριντ Λάιμπνιτς

Θα το πω όσο πιο απλά γίνεται για τις κυβερνήσεις της Ευρώπης οι ΗΠΑ δεν φέρνουν την ανάπτυξη και την επάρκεια στην Ευρώπη ανταγωνιζόμενες τη Ρωσία και απαγορεύοντας την άσκηση του εμπορίου μεταξύ των χωρών της Γηραιάς ηπείρου και είναι «Τρέλα είναι να κάνεις το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά και κάθε φορά να περιμένεις διαφορετικό αποτέλεσμα» – Άλμπερτ Αϊνστάιν.

Η Ευρώπη πρέπει να αποβάλει σύνδρομα και στερεότυπα και αντί να δίνει πολεμικό υλικό στην ασταθή χώρα να διαπραγματευτεί λύσεις με τη χώρα που έχει αποδείξει την ισχύ της με θυσίες ενάντια στο ναζισμό και δεν την νίκησε ποτέ κανείς στο πεδίο του πολέμου για να έρθει η ευημερία στο κόσμο.

*Οικονομολόγου ΕΚΠΑ