Δρ. Νίκος Παναγιωτίδης
Επικεφαλής Γεωστρατηγικού Παρατηρητηρίου Μέσης Ανατολής- Ανατολικής Μεσογείου
Η προκαταρκτική συμφωνία του Νοεμβρίου 2013 μεταξύ του Ιράν και των έξι Μεγάλων Δυναμεων, αναφορικά με το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης δημιούργησε προσδοκίες στη διεθνή κοινότητα ότι θα μπορούσε να ξεπεραστεί η αμοιβαία αντιπαλότητα μεταξύ της Τεχεράνης και της Δύσης, η οποία ισχυεί εδώ και δεκαετίες και έχει στην ουσία διχοτομήσει την Μέση Ανατολή σε δυο αντιτιθέμενα στρατόπεδα με εκατερώθεν εχθρικές διαθέσεις, που ανά πάσα στιγμή θα μπορούσαν να οδηγήσουν την Μέση Ανατολή σε ένα νέο πόλεμο με ότι αυτό προϋποθέτει για την περιφερειακή ειρήνη ασφάλεια στην περιοχή και όχι μόνο.
Από τη μια, το Ισράηλ, η Σαουδική Αραβία και οι πετρομοναρχίες του Κόλπου, όλοι σύμμαχοι των ΗΠΑ και από την άλλη, το σιιτικό Ιράν, η Συρία, η σιιτική οργάνωση Χεζμπολάχ στο Λίβανο και το κίνημα Εθνικής Αντίστασης (Χαμάς) στη Γάζα, λαμβάνοντας ενίοτε την υποστήριξη της Ρωσίας.
Η προϊστορια των σχέσεων ΗΠΑ- ΙΡΑΝ
To Ιράν ήταν ο κύριος σύμμαχος των ΗΠΑ από το 1953 όταν ένα αμερικανο-βρετανικό πραξικόπημα ανέτρεψε τον εθνικιστή Ιρανό πρωθυπουργό Μοχάμεντ Μοσαντέκ και επανεφερε στην εξουσία τον σάχη Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί. Οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών άνθισαν κατά την δεκαετία του 1970 κατά τη διακυβέρνηση του Ρίτσιαρντ Νίξον όταν ο τελευταίος δια του ομώνυμου δόγματος μετέθεσε στρατηγικές δεσμεύσεις σε περιφερειακά κράτη- μεταξύ αυτών και το Ιράν- με κύρια ευθύνη την περιφερειακή σταθεροποίηση της κατάστασης στη Μέση Ανατολή.
Η στρατηγική θέση της σιιτικής χώρας αναβαθμίστηκε ακόμα περισσότερο το 1971, έτος απόσυρσης της Βρετανίας από κτήσεις που κατείχε ανατολικά του Σουέζ. Μέχρι το 1979, έτος της Ισλαμικής Επανάστασης στο Ιράν, υπήρξε πολύ στενή συνεργασία μεταξύ της CIA και της Σαβάκ, της μυστικής αστυνομίας του Σάχη, ενώ οι ΗΠΑ προμήθευαν το Ιράν με όπλα αξίας δισεκατομμυρίων ευρώ.
Οι διαπραγματεύσεις Τεχεράνης- Μεγάλων Δυνάμεων
Δεν είναι λίγοι αυτοί που επένδυσαν στις διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο χωρών προσδοκώντας την επέλευση συγκεκριμένων ανακατανομών ισχύος στην ευπαθή περιοχή της Μέσης Ανατολής. Οι δυτικές δυνάμεις προσδοκούν την ανατροπή του περιφερειακού συσχετισμού δυνάμεων, απότοκο της Ισλαμικής Επανάστασης του 1979, η οποία και αποσύνδεσε το Ιράν από την αμερικανική τροχιά εξάρτησης και εγκαθίδρυσε στη χώρα ένα αντιδραστικό θεοκρατικό κατεστημένο, άκρως εχθρικό για τα συμφέροντα των Αμερικανών και των συμμάχων τους στη Μέση Ανατολή.
Οι έξι Μεγάλες Δυνάμεις- ΗΠΑ, Γαλλία, Βρετανία, Κίνα, Ρωσία και Γερμανία- απέτυχαν να καταλήξουν σε συμφωνία μέχρι τις 20 Ιουλίου, οπότε και εξέπνεε το χρονοδιάγραμμα που είχε τεθεί.
Τα πρώτα κακά σημάδια όσον αφορά την πορεία των διαπραγματεύσεων μεταξύ των δυο πλευρών διαφάνηκαν στα τέλη Αυγούστου όταν η Ουάσιγκτον επέβαλε νέες κυρώσεις εναντίον Ιρανικών και ξένων εταιρειών, τραπεζών, αλλά και ατόμων τα οποία θεωρούνται ότι υποβοηθούν το Ιράν να αποκτήσει πυρηνικά όπλα.
Ο Ιρανός πρόεδρος Χασάν Ροχανί έσπευσε να χαρακτηρίσει τις νέες κυρώσεις έγκλημα κατά της ανθρωπότητας και παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας. Επεσήμανε παράλληλα ότι τέτοιου είδους ενέργειες υπονομεύουν τις εν εξελίξεις διαπραγματεύσεις για την επίτευξη οριστικής συμφωνίας για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.
Οι νέες διαπραγματεύσεις μεταξύ των δυο πλευρών ορίστηκαν για τις 18 Σεπτεμβρίου, ενώ έχει τεθεί νέα προθεσμία η 24η Νοεμβρίου για κατάληξη σε συμφωνία. Η βασική διαφορά μεταξύ των δυο πλευρών είνα για το μέγεθος του ιρανικού προγράμματος εμπλουτισμού ουρανίου, το οποίο σύμφωνα με το Ιράν έχει καθαρά ειρηνικό χαρακτήρα.
Ο ανώτατος πνευματικός ηγέτης του Ιράν Αλι Χαμενεϊ υποστηρίζει ότι η χώρα του πρέπει να έχει πάνω από 150.000 χιλιάδες μονάδες φυγοκέντρισης, ενώ η Ουάσιγκτον θέτει ως όριο τις 10.000 μονάδες φυγοκέντρισης.
Το ιρανικό ζήτημα αν και έχει επισκιαστεί από άλλες εξελίξεις στη Μέση Ανατολή, όπως η προέλαση των τζιχαντιστών στο Ιρακ και ο πόλεμος των 51 ημερών στη Γάζα δεν πρέπει να υποτιμάται καθόλου. Μια αρνητική έκβαση στις διαπραγματεύσεις πραγματικά μπορεί να ανοίξει τις πύλες της κολάσεως- για να χρησιμοποιήσω μια φράση του Αμερικανού Υπουργού Εξωτερικών Τζον Κέρι- για τη Μέση Ανατολή και όχι μόνο.