Του Αναστάση Θεοχαρίδη*
Η έννοια της προμελέτης, έχει απασχολήσει αρκετά τα Δικαστήρια μας και τείνει πάντοτε να συνδέεται με το αδίκημα του Άρθρου 203, του Ποινικού μας Κώδικα. Η «προμελέτη», όπως αυτή προβλέπεται από το άρθρο 204 Κεφ. 154, είναι το στοιχείο εκείνο το οποίο διακρίνει το αδίκημα της ανθρωποκτονίας, από αυτό του προμελετημένου φόνου.
Η ποινή, η οποία προβλέπεται για το σοβαρότατο αυτό αδίκημα, του φόνου εκ προμελέτης, είναι η ισόβια κάθειρξη, χωρίς να παρέχεται δυνατότητα μετριασμού.
Εάν ανατρέξουμε στη νομολογία μας, θα διαπιστώσουμε ότι τα Δικαστήρια μας, πολλές φορές όρισαν τις καθοδηγητικές αρχές, οι οποίες σε κάθε περίπτωση πρέπει να λαμβάνονται υπόψη, για να καταλήξουμε στην ύπαρξη ή όχι, προμελέτης. Οι καθοδηγητικές αυτές αρχές, δύνανται να συνοψιστούν ως ακολούθως:
– Το στοιχείο της προμελέτης θα πρέπει σε κάθε περίπτωση, να αποδειχθεί ανεξάρτητα από οποιαδήποτε πρόθεση πρόκλησης θανάτου.
– Η προμελέτη, αποτελεί πραγματικό ζήτημα και άρα προαπαιτεί σχεδιασμό και μελέτη της παράνομης πράξης, υπό περιστάσεις που να επιτρέπουν τον ψύχραιμο αναλογισμό. Με άλλα λόγια, για να αποδειχθεί το στοιχείο της προμελέτης, θα πρέπει ο δράστης να προέβη σε ψύχραιμο αναλογισμό του σκοπού θανάτωσης και παρόλα αυτά να συνέχισε και να ολοκλήρωσε την πράξη του.
– Η προμελέτη θα πρέπει να αποδειχθεί ως η κινητήρια δύναμη, για τη θανάτωση του θύματος. Επομένως, η αιτιώδης συνάφεια μεταξύ προμελέτης και θανάτωσης, θα πρέπει να είναι άμεση.
– Δεν δύναται να καταλήξουμε σε συμπέρασμα για ύπαρξη προμελέτης, μόνο εξαιτίας του γεγονότος της θανάτωσης, αφού η προμελέτη θα πρέπει να αποδειχθεί και σαν ξεχωριστό γεγονός.
– Το Δικαστήριο οφείλει να εξετάσει κατά πόσον ο δράστης, μετά τη λήψη της απόφασης για θανάτωση του θύματος, είχε επαρκή ευκαιρία ή δυνατότητα να αντιδράσει στην απόφαση του και/ή να την εγκαταλείψει.
Επομένως, η δολοφονία του θύματος θα πρέπει να ήταν το αποτέλεσμα προγενέστερου αναλογισμού και όχι κάποιο τυχαίο γεγονός. Έχει επανειλημμένως νομολογιακά καταγραφεί, ότι η ψυχική και πνευματική κατάσταση του δράστη, κατά την ώρα της εκτέλεσης του αδικήματος, είναι βαρύνουσας σημασίας.
– Στην περίπτωση που ο δράστης βρισκόταν σε ήρεμη νοητική κατάσταση, το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε μεταξύ του σχεδιασμού και της εκτέλεσης, θα μπορούσε να ήταν πολύ βραχύ.
– Δεν τεκμηριώνεται προμελέτη, εάν η ψυχική κατάσταση του δράστη ήταν τέτοια, που να μην του επέτρεπε να αναλογιστεί τις συνέπειες της πράξης του, και άρα να ματαιώσει την εκτέλεση της, έστω και αν μεσολάβησε αρκετό χρονικό διάστημα.
Η ύπαρξη σχεδίου, είναι θεμελιακό στοιχείο για να αποδειχθεί ή όχι, προμελέτη. Κάτι τέτοιο δύναται να προκύψει είτε μέσω περιστατικής μαρτυρίας, είτε αναλύοντας τις ενέργειες του δράστη.
– Τα γεγονότα της υπόθεσης, θα πρέπει να είναι τέτοια, που να καθιστούν τα συμπεράσματα ασυμβίβαστα με οποιαδήποτε άλλη λογική εκδοχή, παρά μόνο ότι οι ενέργειες του κατηγορούμενου έγιναν προμελετημένα.
– Δεν δύναται το Δικαστήριο να καταλήξει σε εύρημα προμελέτης, εάν ο κατηγορούμενος αντέδρασε ενστικτωδώς ή άμεσα, υπό τις περιστάσεις.
– Το βάρος απόδειξης για την ύπαρξη ή όχι προμελέτης, φέρει πάντοτε στους ώμους της, η Κατηγορούσα Αρχή.
Η ένταση, το μέγεθος της βίας, η ύπαρξη απειλών ή κινήτρων, καθώς επίσης και η ψυχραιμία του δράστη, κατά την εκτέλεση του αδικήματος, δύνανται να στοιχειοθετήσουν την προμελέτη.
– Το στοιχείο της βίας από μόνο του, δεν δύναται να θεμελιώσει την ύπαρξη προμελέτης.
Σε σχετική, με το υπό ανάλυση θέμα υπόθεση, το Δικαστήριο ανέφερε ότι το στοιχείο της προμελέτης προϋποθέτει σχεδιασμό και/ή μελέτη του εγκλήματος, υπό τέτοιες περιστάσεις που να επιτρέπουν στον θύτη, τον ψύχραιμο αναλογισμό της επικείμενης του πράξης. Επομένως, για να αποδειχθεί το αδίκημα του προμελετημένου φόνου, θα πρέπει ο δράστης να είχε την ευκαιρία να αναλογιστεί τις συνέπειες των πράξεων του, καθώς και χρόνο να τις διαφοροποιήσει, αλλά παρόλα αυτά προχώρησε στην εκτέλεση τους – Υπόθεση Γιουρούκκης ν. Δημοκρατίας (1990) 2 Α.Α.Δ. 402
Στην υπόθεση Ονησίλλου ν. Δημοκρατίας (1991) 2 Α.Α.Δ. 556, είχε μεταξύ άλλων τονιστεί, ότι η προμελέτη πρέπει να αποδεικνύεται ως η κινητήρια δύναμη για την φόνευση του θύματος. Με άλλα λόγια, η αιτιώδης σχέση μεταξύ της προμελέτης και της θανάτωσης, θα πρέπει να είναι άμεση.
Σε στενή σχέση με όλα τα πιο πάνω βρίσκεται και η πάγια θέση των Δικαστηρίων μας, ότι η ύπαρξη σχεδίου, είναι θεμελιακό στοιχείο, που τείνει να αποδεικνύει την ύπαρξη προμελέτης.
*Δικηγόρος – Νομικός Σύμβουλος – Πολιτικός Επιστήμονας – Διεθνολόγος