Του Αναστάση Θεοχαρίδης*
Η Δικαστική εξουσία καλείται καθημερινά να εφαρμόσει το νόμο και τη τάξη, πάντοτε στα πλαίσια της ισχύουσας νομοθεσίας. Οι κανόνες δικαίου αποτελούν ένα ζωντανό σύνολο διατάξεων, οι οποίοι ενίοτε επιδέχονται αλλαγές και τροποποιήσεις. Η ουσία και ο ρόλος των κανόνων δικαίου εξαρτάται από την ερμηνεία την οποία ο νομοθέτης τους επιφύλαξε. Δεν είναι όμως πάντοτε εύκολο να κατανοήσουμε και/ή να προβλέψουμε το νόημα κάποιου κανόνα, εάν οι διατάξεις οι οποίες διέπουν την λειτουργία του κανόνα δεν εξακριβωθούν επακριβώς. Τούτων λεχθέντων, αναδεικνύουμε το πρόβλημα της ερμηνείας των κανόνων δικαίου, το οποίο ερμηνευτικό πρόβλημα δύναται να προκύψει σε οποιαδήποτε στάδιο μίας υπόθεσης ενώπιον Δικαστηρίου.
Πιο κάτω παρουσιάζουμε τρόπους ερμηνείας των Κανόνων Δικαίου, οι οποίοι εξ ορισμού δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται καταχρηστικά.
1) Η Γραμματική Ερμηνεία – με αυτό τον τρόπο, προσπαθούμε να κατανοήσουμε το γενικό νόημα του κανόνα, στηριζόμενοι κυρίως στο γράμμα του νόμου.
2) Η Λογική/Συστημική Ερμηνεία – σύμφωνα με αυτό τον τρόπο ερμηνείας, αναζητούμε το νόημα του ερμηνευμένου κανόνα, πάντοτε σε συσχετισμό με το νοηματικό του περίγυρο. Η Λογική ερμηνεία εμφανίζεται με τις δύο ακόλουθες μορφές – α) Συσταλτική ή Διασταλτική ερμηνεία και β) Αναλογική ερμηνεία.
Α) Συσταλτική ερμηνεία – προσπαθούμε να συμμαζέψουμε και να περιορίσουμε το γράμμα π.χ. του ποινικού κανόνα, όταν αυτός μας δίνει ευρύτερο νόημα και να τον θέσουμε στα σωστά του πλαίσια.
Με την Διασταλτική Ερμηνεία, διαστέλλουμε το γράμμα του νόμου όταν αυτό είναι στενό, ώστε να συμπεριλάβει τον κανόνα και τις περιπτώσεις που λογικά καλύπτονται από αυτόν. Στο Ποινικό Δίκαιο δεν επιτρέπεται η Διασταλτική ή Συσταλτική ερμηνεία να λειτουργεί εις βάρος του κατηγορούμενου και υπέρ του αξιόποινου. Το αντίθετο όμως επιτρέπεται να γίνεται.
Β) Η Αναλογική Ερμηνεία – σύμφωνα με αυτό τον τρόπο ερμηνείας, εφαρμόζουμε μία ρύθμιση που την υιοθέτησε ο νομοθέτης σε μια άλλη περίπτωση, η οποία λόγω αβλεψίας παρέμεινε αρρύθμιστη. Σημαντικό προαπαιτούμενο για κάτι τέτοιο, η περίπτωση που χρήζει ρύθμισης να παρουσιάζει ομοιότητα με την μεταφερόμενη σε αυτήν πρόνοια.
3) Η Τελολογική Ερμηνεία – ανατρέχουμε στον λόγο που υπαγόρευσε την θέσπιση του κανόνα, δηλαδή ποιό σκοπό εξυπηρετεί η εν λόγω διάταξη;
4) Η Ιστορική Ερμηνεία – με αυτό τον τρόπο αυτός που καλείται να εφαρμόσει τον κανόνα δικαίου, θα πρέπει να ανατρέξει και να εντοπίσει τη βούληση του ιστορικού νομοθέτη. Με άλλα λόγια, ποιος ήταν ο σκοπός του νομοθέτη την τότε συγκεκριμένη χρονική περίοδο και σύμφωνα τις τότε ισχύουσες περιστάσεις;
*Νομικός Σύμβουλος – Διεθνολόγος – Πολιτικός Επιστήμονας