Υγεία: Κιρκαδικός ρυθμός – Διαταραχές – Πως μας επηρεάζει

Υγεία: Κιρκαδικός ρυθμός – Διαταραχές – Πως μας επηρεάζει

Ο κιρκαδικός ρυθμός, δηλαδή το βιολογικό ρολόι του οργανισμού που ρυθμίζει τις δραστηριότητές του στο 24ωρο, επηράζει τις διακυμάνσεις της αρτηριακής πίεσης και την καρδιακή λειτουργία κατά τη διάρκεια της ημέρας

Το βιολογικό ρολόι είναι ένας αρχέγονος, πολύπλοκος μηχανισμός που έχει διατηρηθεί εδώ και δισεκατομμύρια χρόνια εξέλιξης.

Καθορίστηκε επακριβώς από επιστήμονες των πανεπιστημίων του Κέιμπριτζ και του Εδιμβούργου ο αρχαίος μηχανισμός που ελέγχει το «βιολογικό ρολόι» (κιρκαδικός ρυθμός) όλων των μορφών ζωής που έχουν αναπτυχθεί στον πλανήτη.

Ο κιρκαδικός ρυθμός είναι ένα κυκλικό και επίμονο πρότυπο συμπεριφοράς, σωματικών αλλαγών και ψυχικών χαρακτηριστικών που παρατηρούνται στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής στη Γη από τα βακτήρια μέχρι το μεγαλύτερο δέντρο.

Αυτοί οι ρυθμοί ακολουθούν περίπου μια περίοδο 24 ωρών, γεγονός που αντικατοπτρίζει την ποσότητα του χρόνου που χρειάζεται η Γη για να ολοκληρώσει μια περιστροφή. Η μελέτη των κιρκαδικών ρυθμών και των εσωτερικών ρολογιών που έχουν τα περισσότερα πλάσματα στη Γη είναι γνωστή ως χρονοβιολογία.

Ο όρος επινοήθηκε από τον Franz Halberg, ερευνητή στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα. Ο Halberg γοητεύτηκε από τα κυκλικά πρότυπα συμπεριφοράς που παρατηρήθηκαν στα φυτά, τα οποία στην πραγματικότητα κινούνται αργά κατά τη διάρκεια της ημέρας για να επωφεληθούν από μεταβαλλόμενες συνθήκες φωτισμού. Η λέξη προέρχεται από τις λατινικές λέξεις circa, που σημαίνει «γύρω» και dies που σημαίνει «ημέρα». Η μελέτη αυτών των μοντέλων συνδέει μια σειρά από κλάδους, συμπεριλαμβανομένης της χημείας, της γενικής βιολογίας, της γενετικής, της φυσιολογίας, καθώς και της ψυχολογίας. Ο Halberg θεωρείται ευρέως ως ο πατέρας της χρονοβιολογίας, αν και οι κιρκαδικοί ρυθμοί έχουν παρατηρηθεί και περιγραφεί από το 1700.

Οι άνθρωποι τείνουν να ενδιαφέρονται περισσότερο για αυτά τα μοτίβα από την άποψη του πώς επηρεάζουν τον ύπνο. Το κιρκαδικό σύστημα, που ονομάζεται επίσης «βιολογικό ρολόι», είναι ο φυσικός ημερήσιος κύκλος που ρυθμίζει τα πρότυπα δράσης και ξεκούρασης. Ο κιρκαδικός ρυθμός βοηθά τους ανθρώπους να διατηρήσουν χρονοδιαγράμματα τακτικού ύπνου και εγρήγορσης, διασφαλίζοντας ότι τα συστήματα του σώματος και του εγκεφάλου θα έχουν την κατάλληλη ανάπαυση κάθε βράδυ. Υπάρχουν πολλές διαφορετικές διαταραχές κιρκαδικού ρυθμού που μπορεί να ταράξουν τον κύκλο και να οδηγήσουν σε αϋπνία, υπνηλία τις ώρες της εγρήγορσης και γενικά κακή διάθεση. Μια διαταραχή του κιρκαδικού ρυθμού μπορεί να είναι προσωρινή, όπως είναι η περίπτωση με το jet lag ή η εργασία σε ασυνήθιστες ώρες, ή μπορεί να είναι ένα χρόνιο πρόβλημα που επηρεάζει ένα άτομο για μήνες ή χρόνια.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, μια διαταραχή του κιρκαδιανού ρυθμού είναι βραχύβια και αφορά ένα ταξίδι σε διαφορετική χρονική ζώνη (πχ. από την Ελλάδα στην Αμερική), μια ασθένεια ή την αλλαγή της βάρδιας σε μια δουλειά. Ενα άτομο μπορεί να θέλει συνέχεια να κοιμάται, αν η καθημερινή του ρουτίνα μεταβληθεί. Οι διαταραχές είναι ιδιαίτερα συχνές μεταξύ ανθρώπων που αλλάζουν βάρδιες, από πρωινές σε νυχτερινές. Είναι συχνά δύσκολο για τους ανθρώπους να κοιμηθούν τις ώρες που υπό φυσιολογικές συνθήκες βρίσκονταν σε εγρήγορση, ειδικά αν έξω υπάρχει φως.

Η χρόνια διαταραχή του κιρκαδικού ρυθμού είναι μία κλινικά διαγνωσμένη πάθηση που σχετίζεται με μια ανωμαλία του εγκεφάλου ή χημική ανισορροπία. Οι πιο κοινοί τύποι είναι το σύνδρομο προχωρημένης φάσης ύπνου και το σύνδρομο καθυστερημένης φάσης ύπνου. Το σύνδρομο προχωρημένης φάσης ύπνου περιλαμβάνει μια ανικανότητα να μείνει κανείς ξύπνιος μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες και μια χρόνια τάση να ξυπνάει πολύ νωρίς το πρωί, παρά τις προσπάθειες να αλλάξει συνήθειες. Αυτοί που υποφέρουν από το σύνδρομο καθυστερημένης φάσης ύπνου συνήθως δεν μπορούν να μπουν καθόλου σε κανονικό σχέδιο ύπνου.

Η θεραπεία για μια διαταραχή κιρκαδικού ρυθμού εξαρτάται από το είδος των προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο ασθενής και από το χρόνο που έχει «παλέψει» με την αϋπνία του. Οι πιο ήπιες περιπτώσεις που σχετίζονται με ταξίδια ή ώρες εργασίας υποχωρούν σε λίγες ημέρες, μόλις το σώμα συνηθίσει το νέο μοτίβο του ύπνου και της εγρήγορσης. Αν δεν μπορεί το άτομο να αποδεχθεί ένα κανονικό μοτίβο ή αν έχει διαγνωστεί με χρόνια διαταραχή, τότε μπορεί τουλάχιστον να λάβει μέτρα για την ανακούφιση των συμπτωμάτων του. Η διατήρηση μιας υγιεινής διατροφής, η τακτική άσκηση και η λήψη μέτρων για τη μείωση του στρες μπορούν να συμβάλλουν στην αύξηση της εγρήγορσης κατά τις ώρες που θα πρέπει έτσι κι αλλιώς να βρίσκεται σε εγρήγορση και να ανακουφίσουν την αϋπνία κατά τις ώρες κατάκλισης.

Μερικοί άνθρωποι που πάσχουν από χρόνια προβλήματα κιρκαδικού ρυθμού, μπορεί να επωφεληθούν από συμπεριφορικές θεραπευτικές συνεδρίες με ψυχολόγους. Ενας θεραπευτής μπορεί να βοηθήσει τον ασθενή να προσδιορίσει τις περιβαλλοντικές αιτίες του στρες και να μάθει να το αντιμετωπίζει καλύτερα. Αν οι άλλες θεραπείες αποτύχουν, τότε μπορεί να εξεταστεί και η πιθανότητα λήψης φαρμάκων.