Οι πρόσφατες αποκαλύψεις και εμπειρίες που αφορούν τις διαδικασίες σύναψης και εκτέλεσης συμβάσεων, όπως στην υπόθεση του ΣΑΠΑ, καθιστούν ακόμα πιο επιτακτική την ανάγκη για αναβάθμιση του συστήματος δημοσίων συμβάσεων, τονίζεται στο έγγραφο του Γενικού Λογιστηρίου
Πλήγμα στην απάτη και διαφθορά που εντοπίζεται κατά καιρούς στη διαχείριση των δημοσίων συμβάσεων, ιδιαίτερα στα στάδια της λήψης αποφάσεων και της εκτέλεσης, επιχειρεί να επιφέρει με αλλαγές και βελτιώσεις στο νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τις δημόσιες συμβάσεις, το Γενικό Λογιστήριο.
Ως Αρμόδια Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων, το Γενικό Λογιστήριο έχει ήδη στείλει στη Νομική Υπηρεσία για νομοτεχνικό έλεγχο τέσσερα νομοσχέδια που εναρμονίζουν την Κύπρο με τις νέες ευρωπαϊκές Οδηγίες για τις δημόσιες συμβάσεις, ενώ έχει επεξεργαστεί και επιπρόσθετα μέτρα, με τα οποία εισηγείται, μεταξύ άλλων, τομές στη διαχείριση των διαδικασιών δημοσίων συμβάσεων του δημόσιου και ευρύτερου δημόσιου τομέα και νομοθετικές ρυθμίσεις, που προβλέπουν διαδικασίες μαυροπινακισμού οικονομικών φορέων από τη συμμετοχή τους σε διαδικασίες σύναψης συμβάσεων και καθορισμό αυστηρότερων ποινών σε περιπτώσεις απάτης και εκμετάλλευσης του συστήματος για προσωπικό όφελος.
Σημειώνεται ότι και η Κοινοβουλευτική Επιτροπή Θεσμών ξεκίνησε προ ενός περίπου μηνός συζήτηση για την αξιολόγηση του υφιστάμενου νόμου που διέπει τις δημόσιες συμβάσεις, με στόχο την αλλαγή και τον εκσυγχρονισμό του, ώστε να αποτρέπονται φαινόμενα κακοδιαχείρισης και διασπάθισης δημοσίου χρήματος και παρά το γεγονός ότι το υφιστάμενο σύστημα της Κύπρου αναγνωρίζεται ως ένα από τα καλύτερα στην Ευρώπη.
Σε πρόταση που ετοίμασε προς το Υπουργικό Συμβούλιο το Γενικό Λογιστήριο, σε συνεργασία με τον Υφυπουργό παρά τω Προέδρω, τον Γενικό Ελεγκτή και τον Πρόεδρο της Αναθεωρητικής Αρχής Προσφορών, παρατίθενται σειρά διαπιστώσεων που αφορούν προβλήματα που παρατηρούνται σε μεγάλους και πολύπλοκους διαγωνισμούς του δημοσίου. Διαπιστώνονται, ειδικότερα, αντιφατικές πρόνοιες στους όρους των εγγράφων των διαγωνισμών, πρόνοιες που δεν είναι ξεκάθαρες στους προσφοροδότες ή πραγματεύονται θέματα με τέτοια λεπτομέρεια που οδηγούν ένα διαγωνισμό σε ακύρωση για μη ουσιώδη όρο, άγνοια από πλευράς κάποιων αναθετουσών Αρχών σε ό,τι αφορά τη νομοθεσία που απαιτείται για την προκήρυξη δημόσιων διαγωνισμών, ενώ υπάρχουν αναθέτουσες Αρχές που δεν είναι σε θέση να προκηρύσσουν διαγωνισμούς λόγω του μικρού μεγέθους τους, όπως Δήμοι, Κοινοτικά Συμβούλια, Σχολικές Εφορείες, Αποχετευτικά Συμβούλια κ.α. Επίσης παρουσιάζουν σοβαρές αδυναμίες στην εκτέλεση συμβάσεων, καθώς και κρούσματα απάτης και διαφθοράς, όπως στην υπόθεση του ΣΑΠΑ.
Σε μεγάλο, δε, αριθμό αναθετουσών αρχών οι λειτουργοί που ασχολούνται με τις δημόσιες συμβάσεις, σύμφωνα με το Γενικό Λογιστήριο, είτε είναι άπειροι, είτε δεν γνωρίζουν τις διαδικασίες, είτε δεν έχουν τον τρόπο σκέψης για το σωστό σχεδιασμό των αγορών τους, είτε δεν εφαρμόζουν τις σωστές πρακτικές όπως η εκ των προτέρων διαβούλευση με οργανωμένα σύνολα του τομέα τους για να διερευνήσουν τα δεδομένα της αγοράς στο συγκεκριμένο τομέα.
Προς την κατεύθυνση της σωστής διαχείρισης των κινδύνων αυτών καθώς και τη σωστή ολοκλήρωση των διαδικασιών προσφορών, ούτως ώστε να εξυπηρετούνται οι ανάγκες του δημοσίου με τον καλύτερο και πιο οικονομικό τρόπο (value for money), καθώς και στο συντομότερο δυνατό χρόνο, το Γενικό Λογιστήριο υποβάλλει σειρά εισηγήσεων.
Τομές στη διαχείριση των διαδικασιών δημοσίων συμβάσεων του δημοσίου και ευρύτερου δημοσίου τομέα
Η πρώτη εισήγηση αφορά τη σύσταση κεντρικών υπηρεσιών προμηθειών σε Υπουργεία ή και τμήματα για να διαχειρίζονται μεγάλο αριθμό διαδικασιών δημοσίων συμβάσεων, εισαγωγή του ρόλου λειτουργού προμηθειών ο οποίος θα ασχολείται πλήρως με τα θέματα των δημοσίων συμβάσεων και θα πιστοποιείται η επάρκειά του μέσω εξετάσεων και σύσταση Ανεξάρτητης Μονάδας Προμηθειών υπό το Γενικό Λογιστήριο, που θα διενεργεί εκ μέρους των αναθετουσών αρχών εξ ολοκλήρου τη διαδικασία του διαγωνισμού ή/και θα καθοδηγεί και θα ετοιμάζει τα έγγραφα διαγωνισμού για τις αναθέτουσες αρχές που διαχειρίζονται μικρό αριθμό διαγωνισμών.
Νομοθετικές ρυθμίσεις
Σύμφωνα με την πρόταση, το Γενικό Λογιστήριο ετοιμάζει επικαιροποιημένους κανονισμούς οι οποίοι άπτονται της εκτέλεσης των συμβάσεων, και οι οποίοι ρυθμίζουν μεταξύ άλλων, την επέκταση των αρμοδιοτήτων της Κεντρικής Επιτροπής Αλλαγών και Απαιτήσεων και στους οργανισμούς του ευρύτερου δημοσίου τομέα, συμπεριλαμβανομένων των αρχών τοπικής αυτοδιοίκησης.
Παράλληλα οι κανονισμοί θα προβλέπουν τις διαδικασίες μαυροπινακισμού οικονομικών φορέων από τη συμμετοχή τους σε διαδικασίες σύναψης συμβάσεων στις περιπτώσεις ύπαρξης τελεσίδικης απόφασης εις βάρος τους σχετικά με διαφθορά, απάτη, νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, αθέτηση υποχρέωσης καταβολής φόρων και εισφορών κοινωνικής ασφάλισης, επίδειξη σοβαρής ή επαναλαμβανόμενης πλημμέλειας κατά την εκτέλεση ουσιώδους απαίτησης σε προηγούμενη δημόσια σύμβαση, βάσει και των προνοιών της νέας νομοθεσίας για δημόσιες συμβάσεις της οποίας το νομοσχέδιο έχει σταλεί στη Νομική Υπηρεσία για νομοτεχνικό έλεγχο.
Οι πρόσφατες αποκαλύψεις και εμπειρίες που αφορούν τις διαδικασίες σύναψης και εκτέλεσης συμβάσεων, όπως στην υπόθεση του ΣΑΠΑ, καθιστούν ακόμα πιο επιτακτική την ανάγκη για αναβάθμιση του συστήματος δημοσίων συμβάσεων, τονίζεται στο έγγραφο του Γενικού Λογιστηρίου, το οποίο κάνει εισήγηση για τροποποιήσεις στους κανονισμούς των αναθετουσών αρχών του ευρύτερου δημόσιου τομέα, όπως δήμοι, κοινοτικά συμβούλια, σχολικές εφορείες, αποχετευτικά συμβούλια κ.α, που αφορούν τον τρόπο λήψης των αποφάσεων σχετικών με τις δημόσιες συμβάσεις, σημειώνοντας πως “οι αποφάσεις λαμβάνονται από όργανα που αποτελούνται από πολιτικά πρόσωπα, τα οποία δεν έχουν κατάρτιση πάνω σε θέματα δημοσίων συμβάσεων” και πως οι εν λόγω αναθέτουσες Αρχές παρουσιάζουν “σοβαρές αδυναμίες στην εκτέλεση συμβάσεων, καθώς και κρούσματα απάτης και διαφθοράς”.
Προς αποτροπή της εμπλοκής σε υποθέσεις απάτης και διαφθοράς, το Γενικό Λογιστήριο εισηγείται να εξεταστεί ο καθορισμός αυστηρότερων ποινών για περιπτώσεις ύπαρξης απάτης και εκμετάλλευσης του συστήματος δημοσίων συμβάσεων για προσωπικό όφελος.
Για διαγωνισμούς των οποίων η εκτιμώμενη αξία υπερβαίνει τα κατώτατα όρια για δημοσίευση στην επίσημη εφημερίδα της ΕΕ, γίνεται εισήγηση να καταστεί υποχρεωτικό από 1η Σεπτεμβρίου 2015 για τις αναθέτουσες Αρχές του δημοσίου και ευρύτερου δημοσίου τομέα, να ζητούν την υποβολή προσφορών ηλεκτρονικά, μέσω του Ηλεκτρονικού Συστήματος Σύναψης Συμβάσεων, το οποίο λειτουργεί από το 2009, ωστόσο μέχρι σήμερα είναι υποχρεωτική η χρήση του Συστήματος σε όλους τους διαγωνισμούς δημοσίων συμβάσεων για όλο το φάσμα των διαδικασιών από την προκήρυξη μέχρι την ανάθεση, εκτός της υποβολής προσφορών ηλεκτρονικά, που παραμένει στη διακριτική ευχέρεια των αναθετουσών Αρχών.
Προτείνεται επίσης να αυξηθούν τα χρηματικά όρια προσφυγής σε συνοπτικές διαδικασίες για συμβάσεις αγοράς υπηρεσιών, ενώ εισηγήσεις υπάρχουν και τις διαδικασίες προσφυγής στην Αναθεωρητική Αρχή Προσφορών.
Εναρμόνιση με ευρωπαϊκές Οδηγίες
Εξάλλου, το Γενικό Λογιστήριο έχει ήδη ετοιμάσει τέσσερα νομοσχέδια τα οποία εναρμονίζουν την Κύπρο με τις τρεις, νέες Οδηγίες της ΕΕ, οι οποίες πρέπει να μεταφερθούν ή να προσαρμοστούν κατάλληλα οι διατάξεις τους στο εθνικό δίκαιο, μέχρι τον Απρίλιο του 2016.
Πρόκειται για το νομοσχέδιο με τίτλο “Ο περί δημοσίων προμηθειών και για συναφή θέματα Νόμος του 2015”, νομοσχέδιο με τίτλο “Ο περί προμηθειών των φορέων που δραστηριοποιούνται στους τομείς του ύδατος, της ενέργειας, των μεταφορών και των ταχυδρομικών υπηρεσιών και για συναφή θέματα Νόμος του 2015”, νομοσχέδιο με τίτλο “Ο περί ανάθεσης συμβάσεων παραχώρησης και για συναφή θέματα Νόμος του 2015” και νομοσχέδιο με τίτλο “Ο περί των διαδικασιών προσφυγής στον τομέα των δημοσίων προμηθειών (τροποποιητικός) Νόμος του 2015”.
Τα νομοσχέδια στάληκαν στη Νομική Υπηρεσία για νομοτεχνικό έλεγχο τον περασμένο χρόνο, το πρώτο τον Ιούλιο, το δεύτερο το Νοέμβριο και τα άλλα δύο το Δεκέμβριο.
Με το νέο νομοθετικό πλαίσιο, ανάμεσα σε άλλα, απλοποιούνται και εκσυγχρονίζονται οι διαδικασίες με την παροχή περαιτέρω ευελιξίας σε σημαντικά χαρακτηριστικά των διαδικασιών, μειώνονται οι προθεσμίες για τις συμμετοχές και την υποβολή προσφορών με στόχο να γίνουν οι διαδικασίες πιο αποτελεσματικές, προωθείται η δημιουργία οικονομιών κλίμακας και εξασφάλιση συμφερότερων τιμών για το δημόσιο, παρέχονται δύο βασικές μορφές διαδικασίας σύναψης συμβάσεων, η ανοικτή και η κλειστή διαδικασία, και υπό προϋποθέσεις η χρήση της ανταγωνιστικής διαδικασίας.
Επίσης, διευκολύνεται η πρόσβαση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στις δημόσιες συμβάσεις με τον περιορισμό των υφιστάμενων απαιτήσεων περί χρηματοοικονομική επάρκειας, την υποδιαίρεση των συμβάσεων σε τμήματα, άμεση πληρωμή υπεργολάβων από την αναθέτουσα Αρχή κ.α
Επιδιώκεται μεγαλύτερη ευελιξία για τις αναθέτουσες Αρχές και τους οικονομικούς φορείς προς μείωση του διοικητικού φόρτου και ανάπτυξη μεγαλύτερου ανταγωνισμού, για παράδειγμα, με αποδοχή προσωπικών δηλώσεων από τους προσφοροδότες προς ικανοποίηση συγκεκριμένων κριτηρίων ως προκαταρκτικά μέσα απόδειξης, ενώ η υποβολή των αντίστοιχων αποδεικτικών στοιχείων θα απαιτείται για τον επιτυχόντα.
Διατάξεις περιλαμβάνονται και για ενδεχόμενες καταστάσεις σύγκρουσης συμφερόντων για το προσωπικό και διοικητικά στελέχη των αναθετουσών Αρχών, τα οποία μπορεί να επηρεάσουν το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας σύναψης δημόσιας σύμβασης, σημείο το οποίο καλύπτεται ήδη από πρόνοιες της υφιστάμενης νομοθεσίας. Το ίδιο ισχύει και για περιπτώσεις παράνομης συμπεριφοράς υποψηφίων και προσφερόντων -για παράδειγμα, απόπειρες αθέμιτου επηρεασμού της διαδικασίας λήψης αποφάσεων, συμφωνίες με άλλους συμμετέχοντες για χειραγώγηση του αποτελέσματος της διαδικασίας- με τις οποίες οι εν λόγω φορείς αποκλείονται από τη διαδικασία σύναψης δημόσιας σύμβασης.