Ο νέος κορωνοϊός που σύντομα εξελίχθηκε σε πανδημία, πέρα από κρίση στα συστήματα υγείας ανά τον κόσμο και τη διεθνή οικονομία, τις πρωτόγνωρες καταστάσεις που βίωσαν οι άνθρωποι με μέτρα απαγόρευσης κυκλοφορίας και κατ’ οίκον εγκλεισμό, ανέδειξε μια κρίση ηθική. Όπως τόνισε ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, η κατάσταση οδήγησε σε ένα τσουνάμι μίσους και ξενοφοβίας: «Υποδεικνύονται αποδιοπομπαίοι τράγοι, ανακινείται ο φόβος. Το μίσος για τον άλλο, τον ξένο, εξαπλώνεται, στο Διαδίκτυο και στους δρόμους». Οι στόχοι πολλοί, ακόμη και οι ηλικιωμένοι που αποτελούν ευπαθή ομάδα και επομένως πρέπει να εξαλειφθούν.
Γιατί οι άνθρωποι αντιδρούν με μισαλλοδοξία; Γιατί τόσο εύκολα ξεσπά ο διχασμός; Στα παραπάνω ερωτήματα θέλησε να δώσει απάντηση ο καθηγητής επικοινωνίας του Πανεπιστημίου του Οχάιο Brad J. Bushman Ph.D., και σε πρώτη φάση ανατρέχει σε μια ομάδα Ευρωπαίων ερευνητών που το 1971, με επικεφαλής τον κοινωνικό ψυχολόγο Henri Tajfel, διενέργησαν μια μελέτη συμπεριφορών επιχειρώντας να βρουν την απάντηση στο καίριο αυτό ερώτημα.
Η ερευνητική ομάδα προχώρησε στον διαχωρισμό των προς έρευνα υποκειμένων σε δύο ομάδες χωρίς κάποια εμφανή σημεία ταύτισης (πχ το φύλο, η ηλικία ή κάποια ιδεολογία), στις οποίες ωστόσο θα εισήγαγαν σταδιακά κάποιες μεταβλητές ενοποίησης των μελών, όπως κάποια στοιχεία που αποδείκνυαν την ομοιότητα μεταξύ τους, τη σύμπλευση ιδεών και στόχων ή την αλληλοεξάρτηση, με σκοπό να πετύχουν την ανάδειξη του ανταγωνισμού και ενός αισθήματος ανωτερότητας της μίας ομάδας έναντι της άλλης.
Το ερευνητικό τους σχέδιο απέτυχε: η ερευνητική ομάδα δεν κατάφερε ποτέ να βρει ένα σημείο εκκίνησης του επιθυμητού αισθήματος ανωτερότητας και ανταγωνισμού στις αυθαίρετες ομάδες. Αυτό που θα αρκούσε, θα ήταν οι συμμετέχοντες να χωριστούν τυχαία σε μια «κόκκινη ομάδα» και μια «μπλε ομάδα», ώστε η κόκκινη ομάδα να νιώθει ανώτερη απέναντι στην μπλε και το αντίστροφο. Αυτή η αυτόματη προτίμηση για μέλη της ίδιας της ομάδας, ακόμη και όταν η συμμετοχή στην ομάδα δεν αποτελεί παρά τυχαίο γεγονός, αποτελεί το υπόδειγμα των ελάχιστων ομάδων.
Το παραπάνω φαινόμενο δεν αποτελεί παρά τη φυσική προδιάθεση των ανθρώπων να διακρίνονται στο «εμείς» και το «οι άλλοι», με τα άτομα να διαμορφώνουν κοινές απόψεις και να διάκεινται ευνοϊκά προς τα μέλη της ενδοομάδας (βασικό στοιχείο στη θεωρία της Κοινωνικής Ταυτότητας), ενώ η εξωομάδα καταλήγει να αποτελεί έναν ξένο, έναν αντίπαλο ή και εχθρό. Όπως επισημαίνει ο Δρ Bushman χαρακτηριστικό παράδειγμα της συμπεριφοράς αυτής στην περίπτωση του COVID-19, αποτέλεσε η καχυποψία και η ρατσιστική διάθεση προς τον κινεζικό λαό, o οποίος κατηγορήθηκε εν πολλοίς για την αρχή του κακού.
Αν πρόκειται για μια φυσική τάση, πώς μπορεί κανείς να την καταπολεμήσει; Η κατανόηση του φαινομένου των ελάχιστων ομάδων και πώς διαμορφώνεται μια κοινή ταυτότητα είναι μια καλή αρχή για να αμβλυνθούν οι διακρίσεις και η αντιπαλότητα.
Με τα λόγια του Γκουτέρες, «ζητώ από όλους, παντού, να σταθούν απέναντι στο μίσος, να αντιμετωπίζουν ο ένας τον άλλον με αξιοπρέπεια και να δράττονται κάθε ευκαιρίας για να διαδώσουν την αξία της ευγένειας». Αυτούς τους δύσκολους καιρούς, ας μην κάνουμε τα πράγματα δυσκολότερα, μισώντας ο ένας τον άλλο επισημαίνει ο Δρ. Bushman.