Του Ευάγγελου Ορφανίδη*
Ο θάνατος και η διαδικασία του πένθους σίγουρα δεν είναι εύκολο θέμα προς συζήτηση μιας και οι παράγοντες που επηρεάζουν αυτού του είδους τα βιώματα είναι πολλοί και προς ανάπτυξη. Η ζωή είναι ένα ακόμη πιο περίπλοκο θέμα, που πολλές φορές μας παρασύρει συνειρμικά στο να της δίνουμε μια πιο φιλοσοφική ερμηνεία στην προσπάθεια μας να αντιληφθούμε έστω και λίγο την έννοια «ζωή».
Ο αείμνηστος Καζαντζάκης όπως αναφέρει στην εισαγωγή της «Ασκητικής» του, «ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο και καταλήγουμε σε μια σκοτεινή άβυσσο, το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε ζωή». Το συνώνυμο της ζωής είναι η ελπίδα, η προσδοκία για το μέλλον και η διαιώνιση του είδους μέσα από την εκτόνωση της λιμπιντικής μας ενεργείας. Το τέλος της ζωής, όμως, δημιουργεί μια γκάμα ανάμεικτων συναισθημάτων, τα οποία μπορεί να εκτείνονται από τη θλίψη για τον θάνατο του δικού μας ανθρώπου και τον συμβολικό θάνατο των προσδοκιών μας και της ελπίδας μας γι’ αυτόν. Το πένθος και τα σύνθετα στάδια της διαδικασίας του πόνου της θλίψης είναι αναγκαία για να μπορέσει το άτομο να διαχειριστεί τα έντονα συναισθήματα που προκαλεί ο χαμός του δικού του ανθρώπου. Η άρνηση στο να μπούμε στη διαδικασία της θλίψης δεν είναι ένδειξη δύναμης, καθώς η εσωτερική συσσώρευση του πόνου θα προκαλέσει μεγαλύτερο πρόβλημα στο μέλλον. Το σημαντικότερο μέρος της διαδικασίας του πένθους αποτελεί η βίωση και η αποδοχή όλων των συναισθημάτων που δημιουργεί η απώλεια. Η Kubler-Ross γνώστη και ως «η ψυχολόγος του πένθους», αναλύει τη διαδικασία του πένθους χωρίζοντας την σε πέντε στάδια.
*Άρνηση: Η πρώτη αντίδραση του ατόμου είναι η άρνηση-απώθηση του τραγικού συμβάντος που λειτουργεί ως «μηχανισμός άμυνας» μη μπορώντας να συνειδητοποιήσει το τραγικό γεγονός, μπλοκάροντας έτσι κάθε συναισθηματική αντίδραση. «Πέθανε; Μα ποιος; Ο Κώστας; Δεν γίνεται… Δεν το πιστεύω, μου λες ψέματα».
*Θυμός: Μετά την υποχώρηση της άρνησης εμφανίζεται ξανά ο πόνος ενισχυμένος με θυμό, προκαλώντας ξεσπάσματα προς άψυχα αντικείμενα, φίλους, μέλη της οικογένειας, στον Θεό ή ακόμη και στον νεκρό. «Πώς μπόρεσες να μου το κάνεις αυτό Θεέ μου», «Πώς μπόρεσες να με αφήσεις μόνο Κώστα;»
*Διαπραγμάτευση: Σταδιακά το άτομο αρχίζει να συνειδητοποιεί και να διαπραγματεύεται την απώλεια, προστατεύοντας τον εαυτό του από την επίπονη πραγματικότητα. Μέρος αυτής της φάσης είναι και οι τύψεις/ενοχές για αυτά που θα μπορούσε το άτομο να κάνει διαφορετικά στο παρελθόν και δεν έκανε. «Θεέ μου ας μην μου συμβεί αυτό και εγώ θα…»
*Κατάθλιψη: Το στάδιο αυτό επέρχεται όταν το άτομο συνειδητοποιήσει το πραγματικό μέγεθος της απώλειας και την οριστικότητα του αποχωρισμού. Σε αυτή τη φάση το άτομο απομονώνετε και αποσύρεται αναζητώντας να έρθει σε επαφή με το αγαπημένο του πρόσωπο μέσα από φωτογραφίες, μουσικά ακούσματα του, μνήμες και ιστορίες την ζωή του.
*Αποδοχή: Το στάδιο αυτό αφορά στην αποδοχή της νέας πραγματικότητας. Το άτομο μαθαίνει να ζει χωρίς το αντικείμενο της απώλειας και αντιλαμβάνεται ότι πρέπει να συνεχίσει τη ζωή του. Αυτό επέρχεται με το πέρασμα του χρόνου και την αποδέσμευση από κάθε προσδοκία για επανένωση.Το παθολογικό πένθος διακρίνεται από την αδυναμία του ατόμου να αποδεχθεί την πραγματικότητα και σταδιακά να ανασυγκροτήσει τις δυνάμεις τους για τις καθημερινές απαιτήσεις της ζωής. Η παρατεταμένη παραμονή σε ένα από τα στάδια του πένθους για μεγάλο χρονικό διάστημα ενδέχεται να αποτελέσει την αφορμή για εκδήλωση ψυχιατρικών διαταραχών όπως η κατάθλιψη. Στην περίπτωση του παθολογικού πένθους, είναι καλό να αναζητήσετε βοήθεια από κάποιο ειδικό ψυχικής υγείας.
Το πένθος της απώλειας όπως και κάθε εμπειρία της ζωής, αρνητική ή θετική, βιώνεται μοναδικά. Τα στάδια του πένθους δεν βιώνονται απ’ όλους το ίδιο, ορισμένοι βιώνουν κάποια από αυτά και άλλοι κανένα. Στον επίλογο δεν μπορώ να μην αναφέρω και πάλι τα λόγια του φημισμένου Έλληνα λόγιου Νίκου Καζαντζάκη από το εξαίρετο μυθιστόρημα του «Ζορμπάς ο Έλληνας»:
«Πιστεύω σ’ έναν κόσμο που δεν υπάρχει, μα πιστεύοντας τον, τον δημιουργώ ανύπαρκτο λέμε ότι δεν πεθυμήσαμε αρκετά»!
*Κλινικός ψυχολόγος