Άρθρο γνώμης του Γεωργίου Βασιλάκη*
Θα πρέπει να ανατρέξουμε στο προηγούμενο έτος και να παρατηρήσουμε τα βασικά του χαρακτηριστικά .
Το 2021 θα μείνει στην οικονομική ιστορία ως το έτος της μεγάλης μεταβολής: Από τη «δομική στασιμότητα» (secular stagnation) η οποία έφθασε στο απόγειό της με την πανδημία, στην «οικονομία των ελλείψεων» (shorta2022ge economy). Η ταχύτητα μεταβολής ήταν και είναι πρωτοφανής καθώς από την περιορισμένη δαπάνη και την υποτονική ζήτηση, οι προσαρμόσιμες στους περιορισμούς της πανδημίας οικονομίες αναπτύσσονται πλέον ταχύτατα και οι πληθωριστικές πιέσεις κινδυνεύουν να παγιωθούν. Ταυτοχρόνως, έχει ήδη γίνει αποδεκτό διεθνώς ότι τόσο η διάρκεια της πιέσεως των τιμών όσο και το ύψος αυτών έχουν υπερβεί τις αρχικές εκτιμήσεις, με αποτέλεσμα ο διοικητής της Fed J. Powell να έχει ήδη συνταξιοδοτήσει τον όρο «προσωρινός» για τον πληθωρισμό. Οι αρχικές εκτιμήσεις ενός παροδικού πληθωρισμού κόστους λόγω της αποδιοργάνωσης της εφοδιαστικής αλυσίδας έχουν δώσει τη θέση τους σε έναν άνευ προηγουμένου πληθωρισμό ζήτησης που αναμένεται να κυριαρχήσει μέσα στο 2022. Ενώ οι δυνάμεις της προσφοράς έχουν γρήγορα ανακάμψει και υπερβεί τα όρια του 2019, η ζήτηση για πρώτες ύλες και εμπορεύματα, για ενέργεια, για επιπλέον παραγωγικό και μεταφορικό δυναμικό, η ζήτηση για σταθερά περιουσιακά στοιχεία αλλά και για μετοχές, και, τέλος, ιδίως η ζήτηση για εργατικό δυναμικό, έχει εκτοξευθεί στον ουρανό. Η αύξηση του διεθνούς εμπορίου (+2,5% το 2022) συνεχίζεται αλλά με αναδιοργάνωση της δομής και των διαδρομών.
Παρά τις όποιες επιμέρους ιδιαιτερότητες όπως, για παράδειγμα, οι διαφορές στο μείγμα νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής σε Ευρωζώνη και ΗΠΑ, οι αγορές έχουν πλημμυρίσει από έναν ωκεανό ρευστότητας. Οι αποταμιεύσεις έχουν επίσης συνολικά υπερδιπλασιαστεί του κανονικού. Μόνο στη Γαλλία, στο γ΄ τρίμηνο του 2021, από τα 300 δισ. περίπου των αποταμιεύσεων, τα 200 οφείλονται στην υποκατανάλωση της πανδημίας ή και στη σχετική κρατική χρηματοδότηση.
Πού οδηγεί αυτή η κατάσταση;
Η άρνηση μερίδας εργαζομένων να επιστρέψουν στο εργατικό δυναμικό (-2% στις ΗΠΑ) ή οι συνεχείς παραιτήσεις («the great resignation»), που αντικατοπτρίζουν μια σιωπηλή επανάσταση του κόσμου της εργασίας απέναντι στα χαμηλά εισοδηματικά μερίδια και στις εξοντωτικές συνθήκες της εργασίας, εντείνουν τις προβλέψεις εκείνων που υποστηρίζουν ότι οι αυξήσεις των τιμών θα έχουν κι άλλους γύρους και θα καταλήξουν σε πληθωριστικές προσδοκίες. Εκτός κι αν οι επιχειρήσεις απορροφήσουν τις αυξήσεις αυτές, πράγμα όμως απίθανο με την τρομερή ζήτηση που υπάρχει. Τι κίνητρο για κάτι τέτοιο έχουν; Υπάρχουν όμως και άλλοι παράγοντες που δείχνουν ότι τα «κύματα ακρίβειας» μπορεί να έχουν μεγαλύτερη διάρκεια. Η «πράσινη μετάβαση» σε μια ανέτοιμη με σχετικές επενδύσεις παγκόσμια οικονομία, θα οδηγεί πιθανώς σε περιόδους πληθωρισμού κόστους εφεξής.
Ένας τρόπος να δει κανείς αυτό που πραγματικά προβλέπουν οι αγορές είναι να τοποθετήσει την παρούσα κατάσταση στο πλαίσιο ενός «Greenspan Conundrum». Παρά τη διαφαινόμενη αλλαγή στάσης της Fed με τις προαναγγελθείσες, ίσως και τρεις, αυξήσεις επιτοκίων κατά 250 μονάδες βάσης το 2022, οι αποδόσεις του 10ετούς κρατικού ομολόγου αποκλίνουν σημαντικά, παραμένοντας καθηλωμένες γύρω στο 1,50%. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι οι παράγοντες της αγοράς εκτιμούν ότι ίσως οι μακροπρόθεσμες μεταβολές των επιτοκίων με βάση τον πληθωρισμό να είναι τελικά μικρότερες. Είτε γιατί περιμένουν ο πληθωρισμός να είναι τελικά παροδικός, είτε αντιθέτως γιατί περιμένουν να πληθωριστεί το χρέος, το οποίο πράγματι έχει εκτοξευτεί παντού, είτε γιατί περιμένουν τελικώς μια επιστροφή μεσομακροπρόθεσμα στη μέτρια ανάπτυξη με μέτριο πληθωρισμό.
Στην Ελλάδα η προσοχή πρέπει να είναι διπλή. Όχι μόνο γιατί ο εισαγόμενος πληθωρισμός πλήττει τα εισοδήματα και άρα μπορεί να μετριάσει την ανάκαμψη. Αλλά και γιατί το παραγωγικό κενό υπολογίζεται περίπου στο 0% το 2022, με φυσικό ποσοστό ανεργίας γύρω στο 13%. Επομένως, εάν δεν αυξηθεί αποφασιστικά η παραγωγικότητα με νέες επενδύσεις, κάθε δυναμική αύξηση της ζήτησης μπορεί να καταλήγει σε ανάλογη εκτόξευση των τιμών.
Ας μάθουμε λοιπόν βασικές Οικονομικές έννοιες.
Νέες Θεωρίες Οικονομικής Μεγέθυνσης
Οι Νέες Θεωρίες Οικονομικής Μεγέθυνσης ενσωματώνουν, μεταξύ άλλων, στην ανάλυση: Οι Νέες Θεωρίες Οικονομικής Μεγέθυνσης ενσωματώνουν, μεταξύ άλλων, στην ανάλυση: Την τεχνολογική πρόοδο: Η τεχνολογική πρόοδος ορίζεται ενδογενώς σε μια οικονομία, εντοπίζοντας τους παράγοντες που την επηρεάζουν. Οι επιχειρήσεις προκειμένου να εφαρμόσουν νέες μεθόδους παραγωγής και να παράγουν νέα προϊόντα επενδύουν, μέρος των κεφαλαίων τους, σε έρευνα και ανάπτυξη. Το κράτος μπορεί να συμβάλει στην τεχνολογική πρόοδο, άρα και στη μεγέθυνση μιας οικονομίας, ως εξής: α) Δημιουργώντας το θεσμικό πλαίσιο που ευνοεί τις επενδύσεις σε έρευνα και ανάπτυξη: Το θεσμικό πλαίσιο που διασφαλίζει τα δικαιώματα αποκλειστικής εκμετάλλευσης μιας ευρεσιτεχνίας για ένα χρονικό διάστημα συμβάλλει στην πραγματοποίηση επενδύσεων σε έρευνα και ανάπτυξη. Διαφορετικά, αν δεν διασφαλιζόταν η αποκλειστική εκμετάλλευση μιας ευρεσιτεχνίας, ουδεμία επιχείρηση θα επένδυε σε έρευνα και ανάπτυξη, αφού γνωρίζει ότι κάποια άλλη θα μπορούσε να έχει άμεση πρόσβαση σε αυτή χωρίς, όμως, να συνεισφέρει στο κόστος της. β) Επιδοτώντας τις επενδύσεις σε έρευνα και ανάπτυξη, το κόστος των οποίων είναι υψηλό και το αποτέλεσμα αβέβαιο: Το κράτος μπορεί να αναλάβει εξ ολοκλήρου την πραγματοποίηση επενδύσεων σε έρευνα και ανάπτυξη (μέσω των ερευνητικών κέντρων, των πανεπιστημίων κλπ) ή να επιδοτήσει την επένδυση μιας επιχείρησης
Οι Νέες Θεωρίες Οικονομικής Μεγέθυνσης ενσωματώνουν, μεταξύ άλλων, στην ανάλυση: Το ανθρώπινο κεφάλαιο: Το παραγόμενο προϊόν δεν είναι συνάρτηση, μόνο, των ποσοτήτων των παραγωγικών συντελεστών, αλλά και του ανθρώπινου κεφαλαίου, το οποίο περιλαμβάνει τις δεξιότητες και τα προσόντα του εργατικού δυναμικού, τα οποία αποκτώνται μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος και της παραγωγικής διαδικασίας (εκμάθηση από την εμπειρία). Η βελτίωση του ανθρώπινου κεφαλαίου μπορεί να συμβάλει ώστε να διατηρηθεί το οριακό προϊόν του κεφαλαίου σταθερό. Συνεπώς, πολιτικές βελτίωσης του ανθρώπινου κεφαλαίου και αύξησης των επενδύσεων (συσσώρευση κεφαλαίου) μπορούν να έχουν, μόνιμα, θετικές επιδράσεις στη μεγέθυνση μιας οικονομίας.
Πρότυπα οικονομικής μεγέθυνσης Υπάρχουν δύο πρότυπα οικονομικής μεγέθυνσης: Το εκτατικό πρότυπο, σύμφωνα με το οποίο η μεγέθυνση μιας οικονομίας εξαρτάται από την ποσότητα των παραγωγικών συντελεστών. Προκειμένου μια οικονομία να επιτύχει υψηλούς ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης εφαρμόζει πολιτικές αύξησης των ποσοτήτων των παραγωγικών συντελεστών, στοχεύουσα στη μείωση της ανεργίας, στη μεγαλύτερη συμμετοχή στο εργατικό δυναμικό και στη συσσώρευση του κεφαλαίου, μέσω της αύξησης των αποταμιεύσεων και των επενδύσεων. Το εντατικό πρότυπο, σύμφωνα με το οποίο η μεγέθυνση μιας οικονομίας εξαρτάται από τη συνολική παραγωγικότητα των συντελεστών παραγωγής. Συνεπώς, η οικονομική μεγέθυνση εξαρτάται από πολιτικές αύξησης της παραγωγικότητας των παραγωγικών της συντελεστών, με έμφαση στο ανθρώπινο κεφάλαιο και την τεχνολογία παραγωγής.
Η ανακατανομή των πόρων από τομείς χαμηλής σε τομείς υψηλής παραγωγικότητας Η οικονομία των ΗΠΑ εξελίχθηκε κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα από αγροτική σε βιομηχανική και έπειτα σε οικονομία υπηρεσιών. Το βασικό αίτιο της μετακίνησης τόσο του εργατικού δυναμικού όσο και του κεφαλαίου της χώρας από τον ένα τομέα στον άλλον τομέα ήταν η παραγωγικότητα που παρουσίαζε ο κάθε τομέας. Δηλαδή η οικονομία μετατράπηκε αρχικά από γεωργική σε βιομηχανική λόγω της υψηλότερης παραγωγικότητας που παρουσίαζε ο βιομηχανικός κλάδος. Στη συνέχεια για τον ίδιο λόγο οι πόροι κατευθύνθηκαν προς τον τομέα των υπηρεσιών. Ως τομέα υπηρεσιών, με την ευρεία έννοια, ορίζουμε όχι μόνο τις παραδοσιακές υπηρεσίες αλλά και τις περισσότερο εκλεπτυσμένες όπως είναι για παράδειγμα ο κλάδος των ιατρικών υπηρεσιών, στον οποίο το 2000 αναλογούσε το 15% του συνολικού ΑΕΠ. Τέλος η μετακίνηση αυτή είχε ως συνέπεια και την αύξηση της μέσης παραγωγικότητας της οικονομίας.
Εισοδηματικές ανισότητες και οικονομική ανάπτυξη Οι ανισότητες δυσχεραίνουν την οικονομική ανάπτυξη επηρεάζοντας αρνητικά τη συσσώρευση ανθρώπινου κεφαλαίου των μελών του εργατικού δυναμικού που ανήκουν στα κατώτερα εισοδηματικά στρώματα εμποδίζοντας την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού που ανήκει στα κατώτερα εισοδηματικά στρώματα, μέσω περιορισμών στη διατροφή και στην πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας …δημιουργώντας πιέσεις για αναδιανομή, γεγονός που περιορίζει τους διαθέσιμους πόρους για την άσκηση πολιτικών που ενισχύουν την ανάπτυξη δημιουργώντας εστίες πολιτικής και οικονομικής αβεβαιότητας που μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τις επενδύσεις Οι ανισότητες ευνοούν την οικονομική ανάπτυξη ενισχύοντας τα κίνητρα για καινοτομία και επιχειρηματικότητα επηρεάζοντας θετικά την αποταμίευση των ανώτερων εισοδηματικών στρωμάτων, γεγονός που ευνοεί τις επενδύσεις Οικονομική Μεγέθυνση Πολιτικές που αμβλύνουν τις εισοδηματικές ανισότητες και συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη. Συστήματα στοχευμένων επιδομάτων και φορολόγησης με αναδιανεμητικό χαρακτήρα Φορολόγηση δραστηριοτήτων με αρνητικές επιδράσεις, όπως η ανάληψη υπέρμετρων κινδύνων στις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές. Παροχή κινήτρων, μέσω της φορολογίας και των επιδομάτων, για τη συμμετοχή των κατώτερων εισοδημάτων στρωμάτων στην εκπαιδευτική διαδικασία. Χρηματοδότηση πολιτικών που βελτιώνουν το εκπαιδευτικό σύστημα. Χρηματοδότηση πολιτικών που ευνοούν την πρόσβαση των πολιτών σε υπηρεσίες υγείας
Οι επιχειρήσεις χρειάζονται 4 διαφορετικούς τύπους ανθρώπων: α) τον άνθρωπο της σκέψης, β) τον άνθρωπο της δράσης, γ) τον κοινωνικό άνθρωπο και δ) τον άνθρωπο της πρώτης γραμμής.PeterDrucker, Αντίστοιχα ο κρατικός τομέας χρειάζεται ηγέτες και η χώρα για να κυβερνηθεί ηγέτη. Όμως Η πρώτη εντύπωση που δημιουργεί ένας ηγεμόνας είναι αυτή που δίνουν οι άνθρωποι που τον περιστοιχίζουν.Νικολό Μακιαβέλι και αυτή αδικεί πολλές φορές η και αντιστρατεύεται στη προσπάθεια.
Οι σημερινές κοινωνίες είναι καταναλωτικές και με το ένστικτο του μέτρου να υποχωρεί μπροστά στη προκλητή εικόνα που ζούμε. Αυτοί που διαχειρίζονται τη τύχη του Πλανήτη είναι αντανάκλαση του τι δεν έκαναν σωστά οι κοινωνίες τη στιγμή της επιλογής πολιτικής και αυτό γιατί όλοι όσοι διαχειρίζονται την τύχη του κόσμου έχουν τα τυπικά προσόντα. Το έλλειμα βρίσκεται στον άμετρο ανταγωνισμό σε όλα τα επίπεδα που δημιουργούν.
Θα μεταφέρω κάτι που είναι το ίδιο επίκαιρο όπως και τότε που ειπώθηκε λίγο μετά τις στάχτες του Β΄ Παγκόσμιου Πόλεμου Είναι ευκολότερο να οδηγείς ανθρώπους στη μάχη, διεγείροντας το πάθος τους, από το να τους συγκρατείς και να τους καθοδηγείς στον επίμονο μόχθο της ειρήνης. Αντρέ Ζιντ, 1869-1951, Γάλλος συγγραφέας, Νόμπελ 1947.
Μας εξηγεί το πως προκαλείται η αβεβαιότητα στην Οικονομία η οποία είναι αντανάκλαση των ενεργειών και των παραλείψεων μας.
*Οικονομολόγου ΕΚΠΑ