Του Δημοσθένη Στεφανίδη*
Καταρχάς, το Άρθρο 29 του Συντάγματος έχει ως ακολούθως:
«1. Έκαστος έχει το δικαίωμα ατομικώς ή ομού μετ’ άλλων να υποβάλλη εγγράφους αιτήσεις ή παράπονα προς οιανδήποτε αρμοδίαν δημοσίαν αρχήν δικαιούμενος ν’ απαιτήση, όπως αύτη επιληφθή αυτών και αποφασίση ταχέως. Η απόφασις της αρχής ταύτης, δεόντως ητιολογημένη, γνωστοποιείται εγγράφως αμέσως εις τον υποβάλλοντα την αίτησιν ή τα παράπονα εν πάση περιπτώσει εντός προθεσμίας μη υπερβαινούσης τας τριάκοντα ημέρας.
2. Εφ’ όσον ο ενδιαφερόμενος δεν ικανοποιείται εκ της αποφάσεως ή οσάκις ουδεμία απόφασις γνωστοποιήται προς αυτόν εντός της καθοριζομένης εν τη πρώτη παραγράφω του παρόντος άρθρου προθεσμίας δύναται ο ενδιαφερόμενος ν’ αγάγη ενώπιον αρμοδίου δικαστηρίου διά προσφυγής την υπόθεσιν, εις ήν αφορά η αίτησις ή το παράπονον αυτού».
(Οι εμφάσεις δικές μου).
Ακολούθως, ως προς το τι σημαίνει «αιτήσεις» και «παράπονα» απόλυτα σχετική είναι η απόφαση της Ολομέλειας στην υπόθεση Δημοτική Επιτροπή Αγίου Δομετίου ν. Χριστοφόρου κ.ά. (1994) 3 Α.Α.Δ. 434, 451 σύμφωνα με την οποία «Η λέξη “παράπονα” δε χρειάζεται ερμηνεία. Η λέξη “αιτήσεις” έχει την έννοια του αιτήματος και όχι την έννοια των αιτήσεων που ο πολίτης είναι υποχρεωμένος να υποβάλει στη Διοίκηση, σύμφωνα με τις διατάξεις της ισχύουσας νομοθεσίας, για να τύχει κάποιας άδειας, όπως π.χ. άδεια οικοδομής, ανόρυξης φρέατος, λατόμευσης, κ.λ.π.» και «απόφασις» νοείται “απόφαση” που είναι εφικτό να ληφθεί, λαμβανομένων υπόψη των περιστάσεων της κάθε ειδικής υπόθεσης, μέσα στην προθεσμία των 30 ημερών (Δημοτική Επιτροπή Αγίου Δομετίου ν. Χριστοφόρου κ.ά. (1994) 3 Α.Α.Δ. 434 με αναφορά στην Charilaos Xenophontos v. The Republic (Minister of Interior) 2 R.S.C.C. 89).
Περαιτέρω, σκόπιμο είναι να σημειωθεί ότι θα πρέπει το αντικείμενο της αίτησης ή του παραπόνου να αφορά ζήτημα υποκείμενο στην έκδοση εκτελεστής διοικητικής απόφασης ή πράξης (Δήμου Λεμεσού – ν – Συνεργατικού Ταμιευτηρίου Λεμεσού Λτδ. (1999) 3 ΑΑΔ 610) και όπως λέχθηκε στην απόφαση της Ολομέλειας στην υπόθεση Μόδεστος Πίτσιλλος και Υπουργός Συγκοινωνιών και Έργων (2000) 3 ΑΑΔ 777 «Το άρθρο 29 του Συντάγματος έχει εξεταστεί σε αριθμό υποθέσεων στις οποίες τονίστηκε ότι η παράλειψη της αρμόδιας αρχής να δώσει απάντηση σε αίτημα ή παράπονο που άπτεται της άσκησης εκτελεστικής ή διοικητικής λειτουργίας μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο προσφυγής. (Iδε Xenophontos v. The Republic 2 RSCC 89, Yialousa Savings Bank Ltd. v. The Republic (Minister of Finance as Controller of Banks) and another [1977] 3 CLR 25)».
Ομοίως στην υπόθεση Σωτήρης Γιωργαλλής κ.α. ν. ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ/Ή ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΚΑΙ/Ή ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ (1990) 3Γ Α.Α.Δ 1585, 1589, 1590 αναφέρθηκε ότι «Η προσφυγή δυνάμει του άρθρου 29, δε νομιμοποιείται σε κάθε περίπτωση παράλειψης των αρχών να απαντήσουν στο δεδομένο χρόνο. Απαιτείται το θέμα της αίτησης να εμπίπτει στη σφαίρα του Δημόσιου Δικαίου και να αναφέρεται σε άσκηση διοικητικής ή εκτελεστικής αρμοδιότητας. (Archigos Kommatos Dikeosinis v. Republic – ανωτέρω.)», απόφαση που μνημονεύθηκε στην υπόθεση A. N. ΧΑΤΖΗΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΛΙΜΙΤΕΔ v. Κυπριακής Δημοκρατίας, Πρ. αρ. 1083/2012, ημ. 6.12.2013).
Εν συνεχεία, θα πρέπει να σημειωθεί ότι «η χορήγηση απάντησης εξαλείφει την παράλειψη και διαγράφει το δικαίωμα προσφυγής ή, αν ασκήθηκε προσφυγή, της αποστερεί το αντικειμένο της, εκτός αν υπήρξε ζημιογόνος για το διοικούμενο, οπόταν το δικαίωμα προσφυγής ή συνέχισής της διατηρεί τη δραστικότητά του» (Δήμου Λεμεσού ν. Συνεργατικού Ταμιευτηρίου Λεμεσού Λτδ. (1999) 3 ΑΑΔ 610), με σχετική και την απόφαση της Ολομέλειας στην υπόθεση Μόδεστος Πίτσιλλος και Υπουργός Συγκοινωνιών και Έργων (2000) 3 ΑΑΔ 777 σύμφωνα με την οποία «η γνωστοποίηση της απάντησης εξαφανίζει το δικαίωμα της προσφυγής και σε περιπτώσεις όπου έχει ήδη καταχωρηθεί μια προσφυγή, η απάντηση που δόθηκε καθιστά την προσφυγή χωρίς αντικείμενο. Με την απάντηση που δίνεται πληρώνεται το κενό στην εκπλήρωση της υποχρέωσης της Διοίκησης…» και περαιτέρω όπως λέχθηκε στην ίδια απόφαση «Η Διοίκηση δεν είναι υποχρεωμένη να απαντήσει σε αίτημα ενός πολίτη και κατ’ επέκταση δεν παραβιάζεται το άρθρο 29 του Συντάγματος αν για το ίδιο αίτημα ή παράπονο είχε ήδη δοθεί αιτιολογημένη απάντηση, όπως έχει γίνει στην παρούσα περίπτωση. (Ιδε Pangyprios Enosis Epistimonon Chimikon v. Minister of Education [1983] 3 CLR 745)».
Περαιτέρω, το ΄Αρθρο 29.1 του Συντάγματος δημιουργεί στη διοίκηση υποχρέωση απάντησης και κατοχυρώνει την υποχρέωση των διοικητικών οργάνων να απαντούν στα αιτήματα των πολιτών, που εξυπακούει τη διασφάλιση της γρήγορης και αιτιολογημένης εξέτασης τους (Christoforou v. Municipal Committee of Ay. Dhometios (1987) 3 C.L.R. 1464 και Γεωργίου ν. Δήμου Λεμεσού (1991) 4 Α.Α.Δ. 2508) και δεν αποτελεί μόνο γράμμα στο χαρτί χωρίς καμιά αξία (Νίκης Μαραγκού v. Κυπριακής Δημοκρατίας (1998) 4 ΑΑΔ 1232). Όπως λέχθηκε στην υπόθεση YAUHENIYA RUSAK v. Κυπριακής Δημοκρατίας, Πρ. αρ. 1607/2009, ημ. 26.11.2013: «Το δικαίωμα του πολίτη να υποβάλει έγγραφες αιτήσεις προς οποιαδήποτε δημόσια αρχή και το δικαίωμα του να απαιτήσει όπως η αρχή αυτή επιληφθεί της αίτησης του και αποφασίσει ταχέως με δεόντως αιτιολογημένη απόφαση, διασφαλίζεται από το άρθρο 29.1 του Συντάγματος και από τα άρθρα 35-37 του περί Γενικών Αρχών του Διοικητικού Δικαίου Νόμου του 1999 (158(Ι)/99)».
Σκοπός του άρθρου 29 του Συντάγματος είναι η διασφάλιση ότι το αίτημα ή παράπονο θα εξετάζεται αρμοδίως και θα επιλύεται ταχύτατα και αιτιολογημένα (Kyriacou v. C.B.C. (1965) 3 C.L.R. 482). Οι υποχρεώσεις της διοίκησης όπως προκύπτουν από το ΄Αρθρο 29 καθορίζονται αναλυτικά στην υπόθεση Christoforou v. Municipal Committee of Ay. Dhometios (1987) 3 C.L.R. 1464.
Το Σύνταγμα επιβάλλει στη διοίκηση υποχρέωση ως αναγκαίο όρο για την τήρηση και κατοχύρωση ενός θεμελιώδους ανθρώπινου δικαιώματος, να εξετάζει και αποφασίζει ταχέως κάθε αίτηση και να κοινοποιεί την δεόντως αιτιολογημένη απόφασή της το αργότερο μέσα σε 30 ημέρες. Όπως σημειώνεται και στην υπόθεση Γεωργίου ν. Δήμου Λεμεσού (1991) 4 Α.Α.Δ., 2508, ενόσω διαρκεί η εκκρεμότητα του αιτήματος, υπάρχει παράλληλα εκκρεμής υποχρέωση της διοίκησης να συμμορφωθεί στις διατάξεις του ΄Αρθρου 29 του Συντάγματος.
Εν συνεχεία, στην υπόθεση […] v. Αρχηγού Αστυνομίας κ.α., Πρ. αρ. 1129/2010, ημ. 16.5.2012, λέχθηκαν τα ακόλουθα:
«Συνιστά κοινή θέση, εξάλλου αυτή είναι και η θέση της νομολογίας μας ότι, οι πρόνοιες του άρθρου 29 του Συντάγματος, οι οποίες είναι αυτές που μας ενδιαφέρουν, εναποθέτουν στους ώμους της διοίκησης την υποχρέωση και αυτό για σκοπούς περιφρούρησης του αναφαίρετου δικαιώματος του πολίτη να απευθύνεται στις αρχές, να επιλαμβάνεται και να αποφασίζει χωρίς καθυστέρηση επί του αιτήματος του πολίτη, τη δε αιτιολογημένη απόφαση της να κοινοποιεί στον πολίτη σε διάστημα που δεν θα υπερβαίνει, σύμφωνα με τις πρόνοιες του άρθρου, τις 30 μέρες (βλ. Christoforou and other v. Municipal Committee of Ayios Dhometios and another (1983) 3 C.L.R. 1464). Σύμφωνα πάντα με τη νομολογία, η απόφαση της διοίκησης θα πρέπει να συνιστά απάντηση στο αίτημα που της υποβλήθηκε, διαφορετικά ο αιτητής έχει το δικαίωμα να την απορρίψει και να επιμένει στο δικαίωμα του το αίτημα του να τύχει απάντησης (βλ. Σ. Γιωργαλλής και άλλος ν. Δημοκρατίας (1990) 3 Α.Α.Δ. 1585)».
Επίσης, στην υπόθεση Σ.Α.Η. ν. Δημοκρατίας, Πρ. αρ. 1921/2008, ημ. 30.10.2009 καταγράφηκαν τα εξής:
«Είναι δε αξιοκατάκριτο το γεγονός ότι η αίτηση έτυχε εξέτασης από τους καθ΄ ων κατά τρόπο που οδήγησε σε μεγάλη καθυστέρηση μέχρι τη λήψη της τελικής απόφασης. Συγκεκριμένα, ενώ η αίτηση υποβλήθηκε στις 20.6.06, η προσβαλλόμενη πράξη δεν λήφθηκε παρά μόνο στις 14.10.08, αναγκάζοντας στο μεταξύ τον αιτητή να αποταθεί και στην Επίτροπο Διοίκησης, αλλά και τους καθ΄ ων να αποστέλλουν υπενθυμητικές επιστολές στα διάφορα αρμόδια τμήματα για να επισπεύσουν την τελική τους θέση. Ένας αιτητής δεν ενδιαφέρεται βεβαίως για το ποιο ή ποια ή και πόσα τμήματα εμπλέκονται στο χειρισμό της αίτησης του. Απευθυνόμενος στο αρμόδιο κυβερνητικό τμήμα, αναμένει την εξέταση της αίτησης του το ταχύτερο και εντός των προνοιών της προθεσμίας που καθορίζει το Άρθρο 29 του Συντάγματος».
Καταληκτικά, η επωδός της απόφασης της Ολομέλειας στην υπόθεση Π.Σ. v. Κυπριακής Δημοκρατίας (2009) 3 ΑΑΔ 57 ήταν η εξής:
«Καταλήγοντας, θα θέλαμε να εκφράσουμε την απαρέσκειά μας για την μεγάλη και παντελώς αδικαιολόγητη καθυστέρηση απάντησης της διοίκησης στο αίτημα του εφεσείοντα. Είναι επιταγή του Συντάγματος να απαντώνται εντός 30 ημερών ή το συντομότερο δυνατόν τα παράπονα και αιτήματα των πολιτών και η συμμόρφωση των διοικητικών αρχών συνιστά απαραίτητο στοιχείο της χρηστής διοίκησης».
*Δικηγόρος, με ειδίκευση στο Διοικητικό και Συνταγματικό δίκαιο