Βασική προτεραιότητα της Κυβέρνησης αποτελεί ο εκσυγχρονισμός και η ποιοτική αναβάθμιση του σωφρονιστικού συστήματος με την επιβολή ποινών εναλλακτικών της φυλάκισης και μέτρων εναλλακτικής μεταχείρισης αδικοπραγούντων και επανένταξης των καταδικασθέντων στο κοινωνικό σύνολο, υπογράμμισε ο Υπουργός Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως κ. Ιωνάς Νικολάου, μιλώντας στο 2ο Παγκύπριο Συνέδριο Ποινικού Δικαίου και Εγκληματολογίας, το οποίο πραγματοποιήθηκε στις 17-18 Φεβρουαρίου, στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας.
Προς αυτή την κατεύθυνση, το Υπουργείο Δικαιοσύνης προχώρησε σε βαθιές τομές τόσο σε σχέση με τον τρόπο λειτουργίας του σωφρονιστικού συστήματος, όσο και με την ακολουθούμενη σωφρονιστική πολιτική. Μέσα στο 2016, ετοιμάστηκε νομοσχέδιο, το οποίο καταργεί τον υφιστάμενο περί Φυλακών Νόμο και θεσπίζει νέο Νόμο προς αντικατάστασή του, που να ανταποκρίνεται στα σημερινά δεδομένα, σύμφωνα και με τις συστάσεις διεθνών οργανισμών. Παράλληλα, ο Νόμος ενισχύει και ενδυναμώνει τα δικαιώματα των κρατουμένων και διασφαλίζει τον σεβασμό της ανθρώπινης τους αξιοπρέπειας, ενθαρρύνοντας τον αυτοσεβασμό και το αίσθημα της ευθύνης τους, σύμφωνα και με τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, καθώς και άλλες διεθνείς συμφωνίες και συνθήκες. Για πρώτη φορά τα ανθρώπινα αυτά δικαιώματα θα κατοχυρώνονται στη νομοθεσία των Φυλακών, καθορίζοντας το πλαίσιο λειτουργίας τους και μεταχείρισης των κρατουμένων.
Ταυτόχρονα, προβλέπεται η ίδρυση σωμάτων που σκοπό έχουν την αξιολόγηση των κρατουμένων και τη σωστή μεταχείρισή τους, καθώς επίσης τη διευκόλυνση της επανένταξής τους στην κοινωνία, όπως είναι η Επιτροπή Αξιολόγησης και Μέριμνας των Κρατουμένων και η Επιτροπή Κέντρου Απασχόλησης και Επανένταξης Καταδίκων. Το σχετικό νομοσχέδιο βρίσκεται ενώπιον της Νομικής Υπηρεσίας για νομοτεχνικό έλεγχο προτού προωθηθεί για ψήφιση.
Πρέπει να τονιστεί ότι τα τελευταία χρόνια, η όλη κουλτούρα και η προσέγγιση έναντι των κρατουμένων έχουν αλλάξει άρδην και υπάρχουν σε όλους τους τομείς φανερά τα σημάδια της αλλαγής και του εκσυγχρονισμού, τα οποία χαιρέτισε κατά την πρόσφατη επίσκεψή της για αξιολόγηση του σωφρονιστικού μας συστήματος, η αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης, Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας (CPT).
Σε σχέση με τις αλλαγές που έχουν γίνει από πλευράς του Τμήματος Φυλακών, πρέπει να σημειωθεί, μεταξύ άλλων, το γεγονός ότι τέθηκε για πρώτη φορά σε εφαρμογή ο θεσμός του κατ’ οίκον περιορισμού φυλακισμένων με ηλεκτρονική παρακολούθηση (βραχιολάκι) και προωθείται η αναθεώρηση και η επέκτασή του, τόσο σε σχέση με τον χρόνο εφαρμογής όσο και σε άλλες περιπτώσεις που κρίνεται χρήσιμη η εφαρμογή του. Με πρόσφατη τροποποίηση της νομοθεσίας έχει επιτραπεί η εφαρμογή του συστήματος σε επτά περιπτώσεις, καθώς επίσης και η πλήρης αξιοποίηση του σε όλες τις επαρχίες.
Στο πλαίσιο εκσυγχρονισμού της σωφρονιστικής πολιτικής του Τμήματος Φυλακών προσφέρονται στους κρατουμένους νέα προγράμματα εκπαίδευσης, επαγγελματικής κατάρτισης και δημιουργικής ψυχαγωγίας, στόχος των οποίων είναι η βελτίωση του μορφωτικού τους επιπέδου και η ανάπτυξη των επαγγελματικών τους δεξιοτήτων για τη σωστή προετοιμασία τους για επανένταξη στην κοινωνία. Σε συνεργασία με αρμόδιες Υπηρεσίες, στις Κεντρικές Φυλακές λειτουργεί πρόγραμμα Πολυθεματικής Προσέγγισης για άτομα με εξαρτήσεις που απευθύνεται σε διάφορες κατηγορίες κρατουμένων, ανάλογα με το φύλο, την ηλικία και το βαθμό της εξάρτησης, το οποίο έχει εγκριθεί από το Αντιναρκωτικό Συμβούλιο και φέρει τον τίτλο «Πρόγραμμα Απεξάρτησης ΔΑΝΑΗ». Επίσης, λειτούργησε από το 2014, έπειτα από ανεπιτυχείς προσπάθειες ετών, το εξειδικευμένο Κέντρο Υγείας Φυλακών, το οποίο χρησιμοποιείται από το ιατρικό και παραϊατρικό προσωπικό των Φυλακών για την παρακολούθηση κρατουμένων υψηλού ρίσκου, κινδύνου αυτοκτονιών ή αυτοτραυματισμών. Ένα πολύ σημαντικό πρόγραμμα που συμβάλλει στην προστασία και ευημερία των κρατουμένων και κατ’ επέκταση στην εύρυθμη λειτουργία των Φυλακών.
Επίσης, με δυο νομοσχέδια που επεξεργάζεται αυτή τη στιγμή το Υπουργείο Δικαιοσύνης, επιδιώκεται η κάτω από προϋποθέσεις απέλαση με απόφαση δικαστηρίου αλλοδαπών κρατουμένων, οι οποίοι καταδικάζονται για αδίκημα που τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι τριών ετών, σε περιπτώσεις που κρίνεται ότι η παραμονή τους δεν συμβιβάζεται με τους όρους κοινωνικής συμβίωσης, καθώς και η εισαγωγή εναλλακτικών της φυλάκισης ποινών, όπως η κοινοτική εργασία, ενισχύοντας την προσπάθεια που καταβάλλεται, ώστε να περιορίσουμε το φαινόμενο του υπερπληθυσμού που παρατηρείται στις φυλακές.
Παράλληλα, ένας πολύ σημαντικός θεσμός που λειτουργεί στο πλαίσιο της εφαρμογής του περί της Πρόληψης και της Καταπολέμησης της Σεξουαλικής Κακοποίησης, της Σεξουαλικής Εκμετάλλευσης Παιδιών και της Παιδικής Πορνογραφίας Νόμου του 2014, είναι η Αρχή Εποπτείας Καταδικασθέντων για Αδικήματα Σεξουαλικής Φύσης κατά Ανηλίκων, η οποία συστάθηκε με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου εντός του 2014, και της οποίας προΐσταται ο Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου. Η Αρχή αποφασίζει για τα κατάλληλα μέτρα εποπτείας προσώπων που έχουν καταδικασθεί για σεξουαλικά αδικήματα κατά ανηλίκων και τα οποία παραπέμπονται κοντά της, αξιολογεί την ανταπόκριση των εποπτευομένων και ανάλογα αποφασίζει είτε τη συνέχιση των μέτρων ή την αναθεώρησή τους. Σήμερα παρακολουθούνται από την Αρχή 12 πρόσωπα.
Επιπρόσθετα, ο θεσμός του Συμβουλίου Αποφυλάκισης Κρατουμένων επ’ Αδεία, ο οποίος εφαρμόζεται με βάση τη νομοθεσία, συμβάλλει στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των κρατουμένων, μεταξύ των οποίων και των ισοβιτών. Το Συμβούλιο είναι πενταμελές, λειτουργεί για περίοδο τριών ετών και προεδρεύεται από πρώην Δικαστή. Για σκοπούς διασφάλισης της εύρυθμης λειτουργίας του Συμβουλίου, ιδιαίτερα όσον αφορά την διευκόλυνση στο έργο της λήψης απόφασης για την υπό όρους αποφυλάκιση κατάδικου, το Υπουργείο προωθεί τροποποίηση της νομοθεσίας και την εισαγωγή διατάξεων, οι οποίες να ενδυναμώνουν το Συμβούλιο, ώστε κατά την εξέταση αίτησης να έχει τη δυνατότητα να συνεκτιμά σημαντικούς παράγοντες, οι οποίοι θα διασφαλίζουν τη λήψη αιτιολογημένης απόφασης.