Η οικονομική ζημιά από τον δραματικό περιορισμό των ροών ρωσικού φυσικού αερίου όχι μόνο έχει καταστήσει σχεδόν αναπόφευκτη την ύφεση, αλλά κινδυνεύει να επισκιάσει ακόμη και τον αντίκτυπο της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008-2009.
Ο χειμώνας που ακολουθεί, φαντάζει ένας από τους δυσκολότερους των τελευταίων πολλών ετών, με τη βιομηχανία να ταλαιπωρείται από ελλείψεις σε βασικά ενεργειακά αγαθά και τα νοικοκυριά να ασφυκτιούν υπό το βάρος των φουσκωμένων λογαριασμών ρεύματος και θέρμανσης.
Το βασικό σενάριο του Bloomberg προβλέπει ύφεση του ΑΕΠ της Ευρωζώνης κατά 0,9% κατά τη διάρκεια των επόμενων μηνών (από το γ’ τρίμηνο του 2022 έως το α’ τρίμηνο του 2023). Εάν, μάλιστα, ο φετινός χειμώνας αποδειχθεί αρκετά κρύος και τα 27 κράτη – μέλη δεν καταφέρουν να μοιράσουν ισότιμα τα ενεργειακά αποθέματα, η ύφεση θα μπορούσε να προσεγγίσει το 5% (4,7% για την ακρίβεια).
Αυτά τα επίπεδα της οικονομικής συρρίκνωσης έχουν να καταγραφούν από το 2009. Ακόμη κι αν αποφευχθεί το δυσμενές σενάριο, όμως, η Ευρωζώνη βρίσκεται καθ’ οδόν για την τρίτη μεγαλύτερη ύφεση από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με τη Γερμανία να συγκαταλέγεται στις χώρες με το χειρότερο πλήγμα.
«Η Ευρώπη ξεκάθαρα οδεύει προς μια βαθιά ύφεση» εκτιμά ο Maurice Obstfeld, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ, ο οποίος τώρα είναι εταίρος στο αμερικανικό Peterson Institute for International Economics.
Η πολιτική «παγώματος» της οικονομίας
Επτά μήνες μετά το ξέσπασμα της Ουκρανίας, οι κυβερνήσεις ξοδεύουν εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ προκειμένου να στηρίξουν τα νοικοκυριά και να διασώσουν τις επιχειρήσεις. Την ίδια ώρα, δίνουν κίνητρα για να μειωθεί η κατανάλωση ενέργειας. Όμως, όλες αυτές οι προσπάθειες είναι πιθανό να αποδειχθούν ανεπαρκείς.
Σαν να μην έφθαναν όλα αυτά, η κεντρική τράπεζα εδώ και μήνες έχει επιλέξει να βάλει στον «πάγο» την οικονομία, προκειμένου να αντιμετωπίσει τον ιστορικό πληθωρισμό. Οι traders, μάλιστα, ήδη προεξοφλούν ακόμη μία mega-αύξηση των επιτοκίων κατά 75 μονάδες βάσης στη συνεδρίαση της 27ης Οκτωβρίου (σήμερα βρίσκονται στο 1,25%)
Ας σημειωθεί ότι τα αυξημένα επιτόκια ναι μεν βοηθούν στην άμβλυνση των πληθωριστικών πιέσεων, αλλά ταυτόχρονα υπονομεύουν τις προοπτικές της ανάπτυξης. Αντίθετα, τα μειωμένα επιτόκια ενισχύουν την πορεία της οικονομίας, αλλά οδηγούν σε τόνωση του πληθωρισμού.
«Οι προοπτικές είναι σκοτεινές» δήλωσε η επικεφαλής της ΕΚΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, μιλώντας πρόσφατα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. «Περιμένουμε ότι η δραστηριότητα θα επιβραδυνθεί σημαντικά τα επόμενα τρίμηνα» έσπευσε να προσθέσει.
Ορισμένοι ειδικοί προειδοποιούν ότι η διάρκεια της εν εξελίξει κρίσης θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερη σε σχέση με την πετρελαϊκή κρίση της δεκαετίας του ‘70. Πράγματι, ο τελικός αντίκτυπος των ελλείψεων θα μπορούσε να είναι χειρότερος, παραδέχεται ο Jamie Rush, επικεφαλής οικονομολόγος του Bloomberg.
Η κατάρρευση της βιομηχανίας
Σε μια ενεργειακή κρίση, οι αλυσίδες προμήθειας στη βιομηχανία μπορούν να «σπάσουν» με δραματικό και απρόβλεπτο τρόπο. Ορισμένες επιχειρήσεις έχουν ήδη περάσει το όριο, στο οποίο το ενεργειακό κόστος καθιστά αδύνατη τη συνέχιση της λειτουργίας τους.
Ολόκληροι κλάδοι είναι πιθανό, το επόμενο διάστημα, να αντιμετωπίσουν ελλείψεις σε ενεργειακά αποθέματα, ενώ στο σύστημα ηλεκτροδότησης, η κατάσταση μπορεί να τεθεί εκτός ελέγχου από τη στιγμή που ξεκινήσουν τα αλυσιδωτά μπλακ-άουτ.
Είναι ενδεικτικό ότι παρότι οι τιμές ενέργειας έχουν υποχωρήσει από τα ιστορικά ρεκόρ του Αυγούστου, ακόμη και σήμερα παραμένουν έξι φορές υψηλότερες σε σχέση με τα φυσιολογικά επίπεδα, καθιστώντας μη βιώσιμη τη λειτουργία χιλιάδων επιχειρήσεων (χωρίς την κρατική στήριξη).
Την προηγούμενη εβδομάδα, δε, η μεγαλύτερη αυτοκινητοβιομηχανία της Ευρώπης, η Volkswagen, άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο μεταφοράς της παραγωγής εκτός της Γερμανίας, σε περίπτωση διατήρησης των ελλείψεων σε φυσικό αέριο. Την ίδια στιγμή, η Domo Chemicals Holding αναγκάστηκε να περικόψει την παραγωγή χημικών στην Ευρώπη, ενώ στην Ιταλία η εταιρεία κατασκευής φορτηγών Iveco βρίσκεται σε διαβουλεύσεις με προμηθευτές για την αντιμετώπιση των υψηλών ενεργειακών τιμών.
Δεδομένη η ύφεση
Όλα αυτά, εύλογα, επηρεάζουν άμεσα και την οικονομία. Η ιδιωτική δραστηριότητα στις χώρες του ευρώ συρρικνώθηκε για τρίτο διαδοχικό μήνα τον Σεπτέμβριο, με τον δείκτη PMI της S&P Global να κατρακυλάει στο χαμηλότερο σημείο από το 2013. Στο μεταξύ, η κρίση έχει οδηγήσει την καταναλωτική εμπιστοσύνη σε ιστορικό χαμηλό.
«Οι τιμές αερίου θα μπορούσαν να φθάσουν άνω των 400 ευρώ ανά μεγαβατώρα, ο πληθωρισμός θα μπορούσε να προσεγγίσει το 8% το επόμενο έτος και η οικονομία θα μπορούσε να διολισθήσει κατά σχεδόν 5% τον χειμώνα» περιγράφει η οικονομολόγος του Bloomberg, Maeva Cousin.
Tο δυσμενές σενάριο, όπως εξηγεί, προβλέπει ακόμη λιγότερο ρωσικό αέριο, έναν κρύο χειμώνα όπως το 2010 και μια χαμηλή παραγωγή από τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας.
Σήμερα οι εισαγωγές φυσικού αερίου από τη Ρωσία αντιστοιχούν στο 10% των εισαγωγών του 2021. Εάν οι ροές παραμείνουν σ΄ αυτά τα επίπεδα, ότι η ύφεση θα διαμορφωθεί στο 0,9% από το γ’ τρίμηνο του 2022 έως το α’ τρίμηνο του 2023, με τον πληθωρισμό του επόμενου έτους να καθορίζεται στο 5,4%.
Εάν όμως, οι ρωσικές εισαγωγές μηδενιστούν, αυτό σημαίνει ότι η ύφεση κατά τη διάρκεια του χειμώνα θα ανέλθει στο 2,6%, με τον πληθωρισμό να εκτοξεύεται στο 6,3% το επόμενο έτος. Εάν, μάλιστα, αυτή η κατάσταση συνδυαστεί από μια λαθεμένη πολιτική αντίδρασης, τότε η ύφεση θα φθάσει στο 4,7% και ο πληθωρισμός του 2023 θα κυμανθεί στο 7,7%.