Οι Αρχαίοι Ελληνες είχαν προβλέψει τον Τραμπ, τον Πούτιν και τον Σι, γράφει ο Αντρέας Κλαθ του διεθνές πρακτορείου, Bloomberg.
Το 416 π.Χ. ένας ισχυρός στρατός από την Αθήνα, την υπερδύναμη της εποχής, εμφανίστηκε στο μικρό και ουδέτερο νησί της Μήλου στο Αιγαίο.
Οι Αθηναίοι είπαν στους ντόπιους ότι μπορούσαν να υποβάλουν φόρο υποτέλειας ή να καταστραφούν. Σοκαρισμένοι, οι Μήλιοι έκαναν έκκληση στην ηθική, τη δικαιοσύνη, το νόμο, ακόμη και στους θεούς.
Παρεξηγήσατε, απάντησαν οι Αθηναίοι: Έχετε απλά μια επιλογή:- ανάμεσα στο να κάνετε ό,τι σας λέμε ή να καταστραφείτε, οπότε παρακαλούμε να μην σπαταλάτε το χρόνο μας. Μα δεν είναι δίκαιο, οι Μήλιοι επέμεναν.
Έτσι, οι Αθηναίοι «σκότωσαν όλους τους ενήλικους άντρες, πούλησαν τις γυναίκες και τα παιδιά για δούλους, και στη συνέχεια έστειλαν πεντακόσιους αποίκους που εποίκησαν τον τόπο τους».
Με αυτή την τελική φράση, ο Έλληνας ιστορικός Θουκυδίδης ολοκληρώνει τον διάλογο με τους Μήλους στην «Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου». Το κείμενο θεωρείται κλασικό για τις διεθνείς σχέσεις – και αποτελεί έναν καλό οδηγό για την κατανόηση του κόσμου μας σήμερα.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ήταν η πρώτη αποτύπωση της σύγκρουσης δύο πολιτικών παραδόσεων -κάτι που παρατηρείται έκτοτε στην παγκόσμια πολιτική.
–Η αθηναϊκή νοοτροπία που περιγράφει ο Θουκυδίδης ονομάζεται ρεαλισμός. Θεωρεί τον κόσμο ως σκηνή που οργανώνεται μόνο από την εξουσία και το συμφέρον. Δίκαιο είναι η ισχύς του ισχυρού.
-Η προσέγγιση της Μήλου ονομάζεται ιδεαλισμός. Αυτή η παράδοση δεν ήταν πάντα τόσο αδύναμη όσο οι Μήλιοι. Μετεξελίχθηκε με την πάροδο του χρόνου στην έννοια του διεθνούς δικαίου, όπως ενσωματώθηκε αργότερα, για παράδειγμα, στα Ηνωμένα Έθνη και στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Σε αυτή την προσέγγιση οι κανόνες υποτίθεται ότι υπερισχύουν – ή τουλάχιστον να μετριάσουν – δύναμη για να προστατεύσουν τους αδύναμους από τους ισχυρούς για το απόλυτο όφελος όλων.
Ο Δυτικός κόσμος μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο διαμορφώθηκε σε μεγάλο βαθμό σε μια αρχιτεκτονική που θα είχαν θαυμάσει οι Μήλιοι. Ένας σημαντικός λόγος για αυτό ήταν ότι ο κόσμος ηγείτο από μια υπερδύναμη, τις Η.Π.Α., η οποία ήταν ρεαλιστική σε στρατιωτική ετοιμότητα αλλά ταυτόχρονα ιδεαλιστική σε όραμα και αξίες.
Ο ΟΗΕ αντιπροσώπευε το σεβασμό στον νόμο και την επίλυση συγκρούσεων δίχως πόλεμο. Άλλα θεσμικά όργανα, από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο μέχρι τον πρόδρομο του σημερινού Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, αντανακλούσαν τη σημασία των κανόνων προκειμένου να περιοριστεί η ωμή δύναμη της ισχύος στις παγκόσμιες υποθέσεις.
Κανείς δεν αγκάλιασε αυτή τη νοοτροπία της Μήλου πιο ανυπόμονα από τους τραυματισμένους από τον ΒΠΠ Ευρωπαίους – με πρώτους τους Γερμανούς, οι οποίοι μόλις είχαν ολοκληρώσει μια γενοκτονία που οι Αθηναίοι δεν θα μπορούσαν καν να φανταστούν.
Οι Γερμανοί απέρριψαν εντελώς τη σκληρή δύναμη και το συμφέρον του εαυτού τους, πράγμα που είναι ένας λόγος για τον οποίο εξακολουθούν να περιφρονούν και να υποχρηματοδοτούν το δικό τους στρατό.
Για περισσότερο από μια δεκαετία μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ο ιδεαλισμός φαινόταν να είναι το μέλλον.
Κάποιοι συγγραφείς γιόρτασαν το «Τέλος της Ιστορίας» καθώς κυριάρχησε η φιλελεύθερη διεθνής τάξη.
Πολλοί ήταν ιδιαίτερα ενθουσιασμένοι με την ΕΕ, την κορυφή της νομιμοποίησης και της μετεθνικής πολυμέρειας, προβλέποντας ότι «η Ευρώπη θα τρέξει τον 21ο αιώνα», ότι «ο ευρωπαϊκός τρόπος είναι η καλύτερη ελπίδα» και ότι η ΕΕ θα γίνει «η νέα υπερδύναμη».
Αυτό που συμβαίνει είναι μια απότομη στροφή μακριά από τον ιδεαλισμό και πίσω στον ρεαλισμό.
Ορισμένες αρχαίες αλλά σύγχρονες δυνάμεις, όπως η μετασοβιετική Ρωσία, η μετα-οθωμανική Τουρκία και η μετα-αυτοκρατορική Κίνα, έχουν σε διαφορετικές φάσεις της ιστορίας αισθανθεί ότι η Δύση και το ιδεαλιστικό δόγμα της τους παραγκώνισε ή τους εξευτέλισε.
Νέο-ανερχόμενοι (Κίνας) ή νεο-θαρραλέοι (Ρωσία και Τουρκία), είναι πια οι πλέον ρεαλιστές.
Όταν ο ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν εισέβαλε στη Γεωργία το 2008 και συνέδεσε την Κριμαία το 2014, το έκανε για παράδειγμα με τη νοοτροπία των Αθηναίων στη Μήλο, χωρίς να νοιάζεται αν παραβιάζει το διεθνές δίκαιο. Μετά από όλα, ποιος θα τον σταματήσει;
Όταν τα πολεμικά αεροσκάφη του Πούτιν ρίχνουν βόμβες στη Συρία για να βοηθήσουν τον βασιλιά Μπασάρ αλ-Ασαντ, αισθάνεται για τα ανθρώπινα όντα από κάτω την ίδια περιφρόνήση που ένιωθαν οι Αθηναίοι για τους Μιλήσιους, καθώς μετατρέπει εκατομμύρια σε πρόσφυγες που θα προκαλέσουν χάος – ελπίζει – όταν θα φτάσουν στην ΕΕ.
Είναι ο ίδιος σκοτεινός ρεαλισμός που ο κινέζος πρόεδρος Σι Ζινπινγκ αντιμετωπίζει τη γειτονιά του. Όπου μπορεί να επιβάλλει τη δική του θέληση χωρίς να τον εμποδίσει κανείς, το κάνει – για παράδειγμα, καταλαμβάνει νησάκια στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας και τα μετατρέπει ουσιαστικά σε κινεζικά αεροπλανοφόρα.
Όπου αντιλαμβάνεται ότι η ισχύς του δεν επαρκεί ακόμα – ή θα μπορούσε να προκαλέσει μια (ακόμη) πιο ισχυρή δύναμη όπως οι ΗΠΑ, περιμένει. Αυτό γίνεται στην Ταϊβάν.
Δεν γνωρίζουμε πώς ο Θουκυδίδης προσωπικά αισθάνθηκε για το επεισόδιο της Μήλου. Απλώς το περιγράφει και το ερμηνεύει. Ο ρεαλισμός μπορεί πράγματι να είναι πιο φυσιολογική κατάσταση. Αλλά ο κόσμος είναι πιο όμορφος όταν όσοι βρίσκονται στην εξουσία έχουν επίσης ιδανικά.
Η Ευρώπη, δυστυχώς, φαίνεται ότι προορίζεται μόνο για να έχει αξίες αλλά χωρίς δύναμη.
Εν τω μεταξύ, οι ΗΠΑ υπό τον Πρόεδρο Donald Trump φαίνεται προσωρινά να έχουν χάσει το ενδιαφέρον για τα ιδανικά, θέτοντας «την Αμερική πρώτα», ό, τι σημαίνει αυτό.
Αυτό θα μπορούσε να αλλάξει πάλι φέτος, φυσικά, μετά τις προεδρικές εκλογές. Ας ελπίσουμε ότι το κάνει.
Γιατί οι ΗΠΑ εξακολουθούν να είναι το μόνο έθνος σήμερα που έχει δυνητικά και δύναμη και ιδανικά – κι αυτό μπορεί να αποτρέψει έναν κόσμο στον οποίο, όπως έλεγαν οι Αθηναίοι στους Μηλήσιους, «οι ισχυροί κάνουν ό, τι μπορούν και οι αδύναμοι υποφέρουν ό, τι πρέπει».
Πηγή: Bloomberg.com
Written by Andreas Kluth