Αναζητήσεις: Από την ιδανική πολιτεία του Πλάτωνα στην ιδανική οικονομία μετά τη Πανδημία
Άρθρο γνώμης του Βασιλάκη Γεώργιου, Οικονομολόγου ΕΚΠΑ
Με αφορμή την επέτειο των 200 ετών από την κήρυξη της επανάστασης του 1821 και τους εορτασμούς πρέπει πέρα από διθυράμβους να υπάρξει διάλογος για το ρόλο που πλέον θα διαδραματίσει η χώρα και υπό ποιούς όρους. Πιστεύω στη λογική του ότι αν καθορισθούν ορθά οι στόχοι θα βρεθούν οι τρόποι και τα μέσα για την υλοποίηση του προγράμματος που επιβάλλεται από το γεγονός ότι θα πρέπει να επιβιώσουμε σε ένα ανταγωνιστικό κόσμο με προκλήσεις και ευκαιρίες.
Η Ελλάδα επί σειρά ετών ομφαλοσκοπεί και σύρεται σε ένα αγώνα αναζήτησης ταυτότητας με ελάχιστες εξαιρέσεις και περιόδους της ιστορίας της. Το κύριο ζήτημα της συγκρότησης μιας πολιτείας κράτους έθνους είναι να βρει τα ιδανικά της και να εμπνεύσει αυτούς που θα κληθούν να υλοποιήσουν το εγχείρημα. Όταν στον ίδιο χώρο αυτή η αναζήτηση σε επίπεδο θεωρητικό έχει επιχειρηθεί να απαντηθεί με την ανάθεση της σε θεσμούς στην αρχαιότητα απορείς πως και δεν φτάσαμε σε μια σύγχρονη εκδοχή της. Η αναφορά μου γίνεται ευθέως στο έργο Η Πολιτεία του Πλάτωνα.*
- Πολιτεία του Πλάτωνα Η Πολιτεία (ή Περί δικαίου) είναι ένα από τα γνωστότερα έργα του Πλάτωνα, το οποίο γράφτηκε περίπου το 380 π.Χ. ή ολοκληρώθηκε γύρω στα 374 π.Χ. κι έχει ασκήσει μεγάλη επιρροή τόσο στη φιλοσοφία, όσο και στην πολιτική θεωρία. Στην Πολιτεία, ο Σωκράτης και άλλοι εξέχοντες Αθηναίοι και ξένοι συζητούν τη σημασία της δικαιοσύνης και εξετάζουν κατά πόσο είναι πιο ευτυχισμένος ένας δίκαιος άνθρωπος από έναν άδικο, κατασκευάζοντας μια ουτοπική πολιτεία, την “Καλλίπολη”, με κυβερνώντες τους φιλόσοφους-βασιλείς.
Επίσης, συζητούνται μεταξύ άλλων: η φύση του φιλόσοφου, ή “Περί Ιδεών” θεωρία του Πλάτωνα (Αλληγορία του Σπηλαίου), η διαμάχη ανάμεσα στη φιλοσοφία και την ποίηση, η ιδεατή διαπαιδαγώγηση των νέων, η αθανασία της ψυχής και τα κοινά σημεία ανάμεσα στην ανθρώπινη ψυχή και την πόλη.
Όλη λοιπόν αυτή η αναζήτηση γίνεται για να μπορέσουν οι άξιοι και δίκαιοι να ηγούνται και η φαυλότητα και ο εκμαυλισμός να μην αποτελούν πραγματικότητα και οι νέοι να μπορέσουν να εκπαιδευτούν με βάση τα ιδανικά αυτά.
Όμως όλα τα παραπάνω σε οδηγούν στην αιώνια αναζήτηση της ιδανικής οικονομίας που θα πρέπει να υπάρχει ούτως ώστε τόσο η ευημερία της κοινωνίας να υπηρετείται όσο και η άμυνα και η διπλωματία της χώρας να αλληλοτροφοδοτούνται σύμφωνα με το δόγμα ισχύος και αποτροπής κινδύνων. Σε αυτά λοιπόν τα δομικά θέματα έπρεπε να έχει δοθεί η προσήκουσα λύση.
Θα μπορούσα να φανταστώ μια χώρα με ιδανικά χαρακτηριστικά και επιδόσεις αντί αυτού του τόπου όπου διασύρεται από τους εταίρους της λόγω επιδόσεων. Αυτή θα ήταν μια χώρα με τα πλεονεκτήματα των διεθνών εταίρων της, χωρίς, όμως, τις αδυναμίες τους, ώστε να μπορεί να ευδοκιμήσει απόλυτα μετά το τέλος της πανδημίας.
Οι αλλαγές που συντελέστηκαν στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι εργάζονται, ζουν και καταναλώνουν, πηγαίνουν πολύ πέραν του εγκλεισμού και της καραντίνας του 2020. Αυτές θα συμβάλουν στην τόνωση της ζήτησης για τεχνολογίες πληροφοριών και τηλεπικοινωνιών, ευνοώντας όσες χώρες έχουν ηγετική θέση στο πεδίο. Ως εκ τούτου, η ιδανική κατασκευασμένη χώρα θα έπρεπε να ανταγωνιστεί τη Νότια Κορέα, όπου οι τεχνολογίες πληροφοριών και τηλεπικοινωνιών αντιστοιχούν στο 28% του συνολικού της εμπορίου. Οι πολίτες και οι εταιρείες της φανταστικής χώρας θα απολάμβαναν εξαιρετικές συνδέσεις στο Διαδίκτυο και θα βρίσκονταν στην πρωτοπορία της ανάπτυξης της τεχνολογίας 5ης γενιάς για το σπίτι.
Η οικονομική επιτυχία θα σήμαινε επίσης την υιοθέτηση της αυτοματοποίησης ως εργαλείου ενίσχυσης της παραγωγικότητας. Κατά συνέπεια, η χώρα θα μιμείται τη Σιγκαπούρη, η οποία έχει εγκατεστημένα 918 ρομπότ ανά 10.000 υπαλλήλους. Τέτοια τεχνολογία μπορεί να οδηγήσει στην εξαφάνιση θέσεων εργασίας χαμηλής εξειδίκευσης, αν και κάτι τέτοιο δεν αποτελεί πρόβλημα για αυτήν την οικονομική Ουτοπία. Η τελευταία, άλλωστε, θα αφιερώνει κονδύλια στην εκπαίδευση και θα επιμορφώνει τους εργαζομένους της, ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες για νέες δεξιότητες. Σκεφθείτε την Ελβετία, η οποία βρίσκεται στην κορυφή των αντίστοιχων πινάκων του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, οι οποίοι χρησιμοποιούνται για να αποτιμηθεί το επίπεδο δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού, καθώς και η ποιότητα της εκπαίδευσης.
Οι εμπορικοί εταίροι διαδραματίζουν, επιπλέον, σημαντικό ρόλο. Όσα κράτη εξάγουν προϊόντα και υπηρεσίες σε οικονομίες, οι οποίες δείχνουν να είναι ανθεκτικές, θα έχουν καλύτερες αντιδράσεις, όταν στο μέλλον ξεσπάσουν οικονομικές κρίσεις. Η Κίνα, συγκεκριμένα, όπου οι κυβερνώντες ελέγχουν πιο στενά την οικονομική δραστηριότητα, αποτελεί έναν ιδανικό προορισμό για τις εξαγωγές της υποθετικής χώρας, που προαναφέραμε. Η Κίνα, όπως εκτιμά το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, θα είναι η μόνη μεγάλη οικονομία στη Γη, της οποίας η παραγωγή δεν θα έχει παρουσιάσει συρρίκνωση το 2020. Η τέλεια κατασκευασμένη οικονομία του μέλλοντος θα φέρει μία πράσινη απόχρωση, όπως η Δανία.
Αξίζει να αναφερθεί πως όσες χώρες σημειώνουν ικανοποιητική πρόοδο στο να εκμηδενίσουν τις εκπομπές αερίων ρύπων έχουν και λιγότερες πιθανότητες να κληθούν να επωμιστούν υψηλό κόστος μετάβασης στην «πράσινη» οικονομία. Επιπροσθέτως, είναι πιο πιθανό να διαθέτουν επιχειρήσεις με μεγάλη εμπειρία στην «πράσινη» τεχνολογία, όπως λόγου χάριν, η παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές – κι αυτή η τεχνολογία θα είναι σε ζήτηση από τους λιγότερο φιλικούς προς το περιβάλλον εταίρους.
Ας έρθουμε στο σοβαρότερο θέμα που πρέπει να λύσει μια κοινωνία αυτό της συνύπαρξης αρμονικά των γενεών ως προς τους πόρους για τη συνταξιοδότηση θα έπρεπε ιδανικά να δούμε τα καλύτερα συνταξιοδοτικά συστήματα του κόσμου Ολλανδία και Δανία έχουν τα καλύτερα συνταξιοδοτικά συστήματα του κόσμου σύμφωνα με τη νέα ετήσια έρευνα της συμβουλευτικής Mercer, η οποία έβαλε στο μικροσκόπιο 37 συνολικά χώρες.
Η σύγκριση συνταξιοδοτικών συστημάτων ανά τον κόσμο θεωρείται ένα εξαιρετικό σύνθετο, αν όχι αδύνατο, εγχείρημα. Και αυτό διότι δεν υπάρχουν συγκεκριμένες προδιαγραφές για τις συντάξεις. Κάθε χώρα χρησιμοποιεί διαφορετικά συστήματα και δυνατότητες εισφορών, παροχών και πληρωμών. Η Γερμανία, για παράδειγμα, αποφάσισε μόλις την περασμένη εβδομάδα την εισαγωγή της λεγόμενης «βασικής σύνταξης» ενώ άλλες χώρες επενδύουν περισσότερο σε εταιρικές συντάξεις ή ιδιωτικά προγράμματα ασφάλισης.
Παρά ταύτα η συμβουλευτική εταιρία Mercer αξιολογεί κάθε χρόνο και βάσει συγκεκριμένων και αντικειμενικών κριτηρίων τα συνταξιοδοτικά συστήματα των μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου.
Τα κριτήρια
Πρώτο στη σχετική κατάταξη είναι για άλλη μια χρονιά το συνταξιοδοτικό σύστημα της Ολλανδίας Πρώτο στη σχετική κατάταξη είναι για άλλη μια χρονιά το συνταξιοδοτικό σύστημα της Ολλανδίας
Με στόχο την κατάταξη των συνταξιοδοτικών συστημάτων ανά τον κόσμο, ο λεγόμενος δείκτης Melbourne Mercer Global Pension Index αξιολογεί τόσο τις κρατικές δαπάνες όσο και την ιδιωτική συμμετοχή σε κάθε σύστημα καθώς και τα όποια μεμονωμένα εργαλεία εκτός συστήματος.
Η αξιολόγηση των χωρών γίνεται σε τρεις χωριστές κατηγορίες: στο πλαίσιο εξέτασης της «επάρκειας» του συστήματος εξετάζεται πόσα χρήματα και υπό ποιες προϋποθέσεις καταβάλει ένα σύστημα στους πολίτες του, η «βιωσιμότητα» αφορά τις δυνατότητες χρηματοδότησης με φόντο τη δημογραφική εξέλιξη ενώ η «ακεραιότητα» εστιάζει στα ιδιωτικά συνταξιοδοτικά προγράμματα.
Πρώτο στη σχετική κατάταξη είναι για άλλη μια χρονιά το συνταξιοδοτικό σύστημα της Ολλανδίας με 81 βαθμούς (με μέγιστο τους 100) ενώ ακολουθεί η Δανία με 80,3. Οι δυο χώρες είναι οι μοναδικές που βαθμολογούνται με «Α».
Τι κάνει τα συστήματά τους όμως τόσο διαφορετικά και πετυχημένα;
Συνδυασμός δημόσιας και εταιρικής σύνταξης
Η δεύτερη της κατάταξης Δανία οφείλει τη θέση της στο ότι διαθέτει το πιο βιώσιμο συνταξιοδοτικό σύστημα του κόσμου
Η δεύτερη της κατάταξης Δανία οφείλει τη θέση της στο ότι διαθέτει το πιο βιώσιμο συνταξιοδοτικό σύστημα του κόσμου
Το ολλανδικό συνταξιοδοτικό σύστημα περιλαμβάνει πέρα από τη δημόσια σύνταξη γήρατος και μία «σχεδόν υποχρεωτική» εταιρική σύνταξη που είναι διαφορετική σε κάθε επαγγελματικό κλάδο και καθορίζεται από τις εκάστοτε συλλογικές συμβάσεις. «Σχεδόν υποχρεωτική» σημαίνει ότι στην παρούσα φάση δεν συμμετέχουν όλοι οι εργοδότες στο σύστημα. Εκεί όμως όπου εφαρμόζεται, επιτυγχάνονται κατά κανόνα καλύτερες συντάξεις για τους εργαζόμενους. Αξιοσημείωτο είναι ότι στις κατηγορίες «βιωσιμότητας» και «ακεραιότητας» η Ολλανδία καταλαμβάνει «μόλις» την τρίτη θέση.
Η δεύτερη της συνολικής κατάταξης Δανία οφείλει τη θέση της στο γεγονός ότι διαθέτει το πιο βιώσιμο συνταξιοδοτικό σύστημα του κόσμου. Οι δημόσιες συντάξεις συμπληρώνονται από υποχρεωτικά εταιρικά συνταξιοδοτικά προγράμματα ενώ για φτωχά νοικοκυριά προβλέπεται το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα. Η χώρα μας αντιμετωπίζει ευθεία απειλή έναντι των κυριαρχικών της δικαιωμάτων άρα θα πρέπει να είναι σε θέση να υπερασπιστεί την εφαρμογή του διεθνούς δικαίου έναντι των απειλών και προκλήσεων. (Κατά μία άποψη, το διεθνές δίκαιο δεν είναι απλώς σύνολο κανόνων αλλά κάτι πολύ περισσότερο, «ένα κανονιστικό σύστημα», δηλαδή ένα σύστημα κοινών αρχών που διέπουν τη διεθνή κοινωνία η εναρμόνιση με το οποίο θεωρείται υποχρεωτική και η παραβίασή του έχει σοβαρό κόστος στη διεθνή εικόνα αλλά και στη διεθνή νομιμοποίηση μίας χώρας.370 Υπάρχει και η πλέον ριζοσπαστική θέση, η Σχολή Διεθνούς Δικαίου του Πανεπιστημίου του Yale, υπό τον Myres Mc Dougal (1906-1998), που υποστηρίζει ότι το διεθνές δίκαιο –και κάθε δίκαιο– δεν είναι τόσο κανόνες αλλά μία κοινωνική διαδικασία λήψης αποφάσεων που είναι αποτελεσματική και εξουσιαστική.) Η χώρα η οποία έχει ισχύ έναντι των γειτόνων της είναι το Ισραήλ με πλέγμα σχέσεων πολεμική βιομηχανία ποικιλία μέσων αποτροπής δόγμα ανταπόδοσης και λαό που υπερασπίζεται την ύπαρξη του .Θέλω να πω ότι δεν υιοθετώ τη συμπεριφορά και τις ιδέες πάνω στις οποίες βασίστηκε η δημιουργία αυτού του κράτους αλλά βλέπω τη λειτουργική συμπεριφορά του έναντι των προκλήσεων της εποχής πως συνδυάζεται με την ενεργειακή πολιτική την οποία ασκεί για την αξιοποίηση των θαλασσίων πόρων
Οι ηγέτες σκέφτονται και δρουν με όρους συμφέροντος που προσδιορίζεται ως δύναμη, και αυτό το αποδεικνύει η ιστορία Hans Morgenthau, Politics Among Nations (1948) Αυτή θα έπρεπε να είναι η πυξίδα το συμφέρον της χώρας έναντι τρίτων για τη κατάκτηση μια θέσης σεβασμού μας από τη διεθνή κοινότητα.