Η Κυβέρνηση Χριστοδουλίδη πέρασε κάτω από τον πήχη που η ίδια έθεσε. αναφέρει σε ανακοίνωση το Κίνημα Άλμα – Πολίτες για τη Κύπρο.
Η Υπουργός Γεωργίας πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες της – να παραιτηθεί άμεσα
Εκφράζουμε, με πόνο ψυχής, αφενός την αμέριστη συμπαράστασή μας στην οικογένεια των θυμάτων και σε όλους τους πληγέντες, αφετέρου τον τεράστιο σεβασμό και τις ευχαριστίες μας στους λειτουργούς του Τμήματος Δασών και της Πυροσβεστικής και σε όσους άλλους (κρατικούς υπαλλήλους και εθελοντές) συνέδραμαν στις προσπάθειες κατάσβεσης των πυρκαγιών και στήριξης του πληθυσμού. Είμαστε παραταύτα υποχρεωμένοι να προβούμε στην παρούσα Ανακοίνωση.
Σύνοψη ανακοίνωσης
«Πρώτιστο μέλημα να μην υπάρξει καμία ανθρώπινη απώλεια», είχε δηλώσει ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης το βράδυ της 23ης Ιουλίου. Κι όμως μετρούμε την απώλεια δύο συνανθρώπων μας, οι οποίοι έχασαν με φρικτό τρόπο τη ζωή τους, ακολουθώντας τις οδηγίες για εκκένωση και περνώντας μέσα από δρόμο ο οποίος παρέμεινε ανοιχτός για την κυκλοφορία. Αυτή είναι η πιο τρανταχτή απόδειξη της αποτυχίας του κράτους να επιτελέσει το ύψιστο καθήκον του για προστασία των ανθρώπινων ζωών.
Πέραν των πιο πάνω, οφείλουμε να επισημάνουμε και τα εξής: Παρά τη δημόσια διαβεβαίωση της Υπουργού Γεωργίας για την καλύτερη στελέχωση και εξοπλισμό του Τμήματος Δασών, η πυρκαγιά σε αγροτικές περιοχές κατέκαψε 12.000 εκτάρια – τη μεγαλύτερη έκταση από το 1974. Η καθυστερημένη ανταπόκριση, η απουσία συντονισμού, οι αστοχίες στον χειρισμό και η έλλειψη πρόληψης υποδεικνύουν πλήρη αποτυχία διοίκησης και αναδεικνύουν πολιτική ευθύνη. Δεδομένου ότι το Υπουργείο Γεωργίας έχει την ευθύνη συντονισμού όλων των πυρκαγιών υπαίθρου και δασών, η αρμόδια Υπουργός δεν μπορεί να παραμένει στη θέση της και θα πρέπει άμεσα να υποβάλει την παραίτησή της.
Ταυτόχρονα, δεν μπορούν να αποκλειστούν πολιτικές ευθύνες του Υπουργού Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης, στην αρμοδιότητα του οποίου υπάγεται η Πυροσβεστική Υπηρεσία και η Αστυνομία και του Υπουργού Εσωτερικών, στην αρμοδιότητα του οποίου εμπίπτει η Πολιτική Άμυνα.
Ως Κίνημα ΑΛΜΑ ζητούμε τον διορισμό ανεξάρτητης Ερευνητικής Επιτροπής, η οποία θα διερευνήσει όχι μόνο τις πολιτικές, αλλά και τις διοικητικές και υπηρεσιακές δυσλειτουργίες και ανεπάρκειες που οδήγησαν σε αυτή τη μεγάλη καταστροφή. Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να εξεταστεί και το θέμα ευθυνών για το στέρεμα του φράγματος της Τριμίκλινης.
Υπό το φως της απόφασης των κοινοβουλευτικών κομμάτων να συνεδριάσουν στις 5 Αυγούστου οι Επιτροπές Εσωτερικών, Γεωργίας και Περιβάλλοντος της Βουλής, για να ενημερωθούν αρμοδίως για τους χειρισμούς των αρμοδίων και λόγω της μη κοινοβουλευτικής παρουσίας μας έχουμε καταγράψει κρίσιμα και σοβαρά ερωτήματα προς διευκόλυνση του έργου των Βουλευτών. Ζητούμε, επίσης, όπως η σύνθεση της ειδικής Ερευνητικής Επιτροπής που θα πρέπει να συσταθεί θα εγκριθεί από την Βουλή και δεν θα αποφασιστεί αυθαίρετα από τον Γενικό Εισαγγελέα. Φτάνει πλέον ο διορισμός επιτροπών που έγνοια τους είναι να ξεπλύνουν τις ευθύνες των ημετέρων.
Με βάση τα διαθέσιμα μέχρι στιγμής δεδομένα, θέτουμε σειρά προκαταρκτικών ερωτημάτων προς την πολιτεία και αναδεικνύουμε τεκμηριωμένα τις ευθύνες της Υπουργού Γεωργίας. Προτρέπουμε τους βουλευτές να θέσουν παρόμοια ερωτήματα (βλ. Παράρτημα) στην ειδική συνεδρίαση Επιτροπών της Βουλής. Ως οργανωμένη πολιτεία, οφείλουμε να αναζητήσουμε την αλήθεια με θάρρος και ευθύνη.
Τέλος δεσμευόμαστε να καταθέσουμε εφαρμόσιμες προτάσεις για την ανασυγκρότηση του μηχανισμού πρόληψης και κατάσβεσης πυρκαγιών και πολιτικής προστασίας και τη θωράκιση της χώρας απέναντι σε παρόμοιες καταστροφές.
Προκαταρκτικά ερωτήματα που θα πρέπει να απαντηθούν
Το πρωταρχικό ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί είναι ποιος είχε την ευθύνη του συντονισμού στη συγκεκριμένη πυρκαγιά και εάν αυτός ο συντονισμός ασκήθηκε και λειτούργησε στην πράξη. Σημειώνουμε, κατ’ αρχάς, ότι, με Απόφασή του, ημερομηνίας 12 Απριλίου 2023, το Υπουργικό Συμβούλιο της παρούσας Κυβέρνησης αποφάσισε να διορίσει τον Γενικό Διευθυντή του Υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, ως Υπεύθυνο Συντονιστή. Με βάση την Απόφαση, αυτός έχει την ευθύνη για την άμεση ενεργοποίηση όλων των διαθέσιμων μηχανισμών για την πρόληψη και αντιμετώπιση των πυρκαγιών υπαίθρου και δασών, και την αρμοδιότητα να κινητοποιεί το σύστημα κατάσβεσης πυρκαγιών.
Μέχρι σήμερα, κανείς δεν γνωρίζει εάν ο Συντονιστής που έχει οριστεί από το Υπουργικό Συμβούλιο βρισκόταν επί τόπου και συντόνιζε την επιχείρηση ή σε περίπτωση δικαιολογημένης απουσίας, ποιος τον αντικαθιστούσε και κατά πόσο κατείχε τις απαιτούμενες προς τούτο γνώσεις.
Πέραν του θέματος της απουσίας συντονισμού, παραμένει επίσης ασαφές αν υπήρξε πλήρως λειτουργικό σύστημα έγκαιρης ανίχνευσης πυρκαγιών και αν εφαρμόστηκε το Στρατηγικό Σχέδιο του Τμήματος Δασών, όπως είχε θεσπιστεί. Επίσης, παρά τις προβλέψεις για ακραίες καιρικές συνθήκες στις 23 Ιουλίου, δεν είναι βέβαιο αν οι αρμόδιες υπηρεσίες βρίσκονταν σε ουσιαστική επιφυλακή. Επιπρόσθετα, υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις για καθυστερημένη κινητοποίηση των πτητικών και επίγειων μέσων. Σοβαρά ερωτήματα εγείρονται σε σχέση και με τον συντονισμό στην ενημέρωση και πολιτική προστασία του πληθυσμού και τον ρόλο της Πολιτικής Άμυνας και της Αστυνομίας, τόσο στα ζητήματα της οργανωμένης εκκένωσης, όσο και της οδικής καθοδήγησης και διευκόλυνσης κατά τις μετακινήσεις.
Η εικόνα που έχει δοθεί σε όλους όσους έζησαν από κοντά την πυρκαγιά είναι ότι δεν υπήρχε πρόβλεψη, δεν υπήρχε οργάνωση, δεν υπήρχε συντονισμός, δεν υπήρχε και δεν υπάρχει πραγματική έγνοια από όσους έχουν την πολιτική και τη διοικητική ευθύνη για τους ανθρώπους και τον τόπο μας. Συναντούμε ξανά ένα ανοχύρωτο και ανοργάνωτο κράτος, με ανθρώπους σε θέσεις εξουσίας που αδυνατούν να καταλάβουν ότι η άσκηση εξουσίας είναι πρωτίστως υπευθυνότητα, αξιοσύνη και χρέος προς όλους, όχι βόλεμα, προνόμια και επικοινωνιακά τεχνάσματα.
Εισήγησή μας είναι όπως, οι Κοινοβουλευτικές Επιτροπές που θα εξετάσουν το θέμα, απαιτήσουν τη σύσταση Ερευνητικής Επιτροπής, της οποίας, ωστόσο, η σύνθεση, θα εγκριθεί από την Βουλή και δεν θα αποφασιστεί αυθαίρετα από τον Γενικό Εισαγγελέα. Φτάνει πλέον ο διορισμός επιτροπών που έγνοια τους είναι να ξεπλύνουν τις ευθύνες των ημετέρων. Το πρότυπο των public inquiries για αντίστοιχα θέματα στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Αυστραλία είναι πολύ χρήσιμο και εισηγούμαστε την υιοθέτησή του.
Οι ευθύνες της Υπουργού Γεωργίας Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος
Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, το Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, και ο Γενικός Διευθυντής του, έχουν την ευθύνη για όλες τις δασικές πυρκαγιές και πυρκαγιές υπαίθρου, είτε αυτές εμπίπτουν στην ευθύνη του Τμήματος Δασών, είτε της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας. Σημειώνουμε ότι, όπως δημοσιοποιήθηκε, ο υπεύθυνος συντονιστής για τις πυρκαγιές, Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Γεωργίας, απουσίαζε στο εξωτερικό και δεν φαίνεται να υπήρχε αντικαταστάτης. Αν αυτό αληθεύει, πρόκειται για εγκληματική παράλειψη. Σε κάθε περίπτωση, η κοινή γνώμη δεν είδε ούτε ένα άτομο να έχει την επίσημη ευθύνη του συνολικού συντονισμού απόκρισης στην πυρκαγιά.
Θυμίζουμε ότι, πριν μόλις τρεις εβδομάδες, την 1η Ιουλίου 2025, η Υπουργός Γεωργίας εξήγησε σε δημόσια παρουσίαση ότι το Τμήμα Δασών έχει ενισχυθεί σημαντικά με τα μεγαλύτερα επίπεδα εξοπλισμού και προσωπικού που υπήρξαν ποτέ. Το καταγράφουμε ως γεγονός, χωρίς να το αμφισβητούμε. Άλλωστε, ο προϋπολογισμός του Τμήματος για το 2025 δείχνει αυξημένα κονδύλια (βλ. γράφημα).
Στην ίδια ομιλία, η Υπουργός Γεωργία επικαλέστηκε τους δείκτες απόδοσης του Τμήματος Δασών που κυρίως αφορούν την καμένη γη. Για να δείξει πόσο πετυχημένη είναι η πολιτική της Κυβέρνησης Χριστοδουλίδη στην πρόληψη και κατάσβεση πυρκαγιών, παρουσίασε τους δείκτες αυτούς για το 2024 και τους πρώτους πέντε μήνες του 2025, οι οποίοι παρουσίαζαν σημαντική βελτίωση σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια.
Όπως, άλλωστε, αναφέρεται και στην Ειδική Έκθεση της Ελεγκτικής Υπηρεσίας, ημερομηνίας 24.11.2021, το Τμήμα Δασών καθόρισε ως δείκτη για την επίτευξη του στόχου της προστασίας των δασών από τις πυρκαγιές, τη μέση ετήσια καμένη έκταση γης ανά δασική πυρκαγιά.
Με αυτό κατά νου, ας δούμε τον δείκτη της καμένης γης διαχρονικά. Για το 2025 δεν έχουμε στοιχεία για τις άλλες πυρκαγιές. Άλλωστε, είμαστε ακόμη στον Ιούλη και μέχρι το τέλος του χρόνου θα υπάρξουν και άλλες πυρκαγιές. Ας αγνοήσουμε όλες τις άλλες πυρκαγιές για το 2025 και ας εστιάσουμε μόνο στην προχθεσινή πυρκαγιά. Η εικόνα είναι καταθλιπτική. Στην πυρκαγιά της Λεμεσού κάηκε έκταση 12.000 εκταρίων (ή 120 τετραγωνικών χιλιομέτρων) – η μεγαλύτερη καμένη έκταση στην ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας από το 1974, όταν κάηκε ολόκληρο το δάσος της Λεύκας (βλ. γράφημα). Η Κυβέρνηση Χριστοδουλίδη, εκ των πραγμάτων, απέτυχε παταγωδώς στους δείκτες που η ίδια έθεσε. Έθεσε η ίδια τον πήχη και πέρασε από κάτω. Δεν επιχαίρουμε γι αυτό, αλλά δεν μπορούμε να το παρακάμψουμε. Τόσο η θεσμική μάθηση όσο και η δημοκρατική λογοδοσία επιβάλλουν τη διαπίστωση γεγονότων, την απόδοση ευθυνών και τη λήψη διορθωτικών μέτρων.
Θα έπρεπε, μάλιστα, να λάβουμε υπόψη ότι η τεράστια έκταση που κάηκε στην Λεμεσό είναι κυρίως καλλιέργειες και όχι πευκόφυτες περιοχές. Οι πυρκαγιές σε καλλιέργειες είναι, κατ’ αρχήν, λιγότερο επικίνδυνες από τις πυρκαγιές σε πευκοδάση, καθώς οι καλλιέργειες έχουν συχνά λιγότερη καύσιμη ύλη και η εξάπλωσή τους είναι πιο ελεγχόμενη. Συνεπώς, η πυρόσβεση, κατ’ αρχήν, είναι πιο εύκολη σε τέτοιες περιπτώσεις.
Είχαμε, λοιπόν, (α) πυρκαγιά δυνητικώς ελέγξιμη, καθότι έλαβε χώρα σε περιοχή με καλλιέργειες, (β) συνήθεις και αναμενόμενες συνθήκες εκδήλωσης της πυρκαγιάς για τα Κυπριακά δεδομένα (υψηλές θερμοκρασίες, ξηρασία, ισχυροί άνεμοι), και (γ) το Τμήμα Δασών να είναι καλύτερα εξοπλισμένο σε έμψυχο και άψυχο υλικό από ποτέ. Δεν θα έπρεπε, λογικά, το αποτέλεσμα – ο έλεγχος της πυρκαγιάς – να είναι πολύ καλύτερο από αυτό που τελικά ήταν (δηλαδή την πιο καταστροφική πυρκαγιά τα τελευταία 50 χρόνια);Τι πήγε λάθος; Γιατί η επίδοση της Κυβέρνησης Χριστοδουλίδη, με τους δείκτες επίδοσης που η ίδια καθόρισε, την κατατάσσει ως τη χειρότερη με διαφορά από το 1974;
Δεν διαθέτουμε τις απαντήσεις. Η λεπτομερής εξήγηση θα πρέπει να δοθεί μέσα από τις απαντήσεις στα ερωτήματα που έχουμε θέσει στο Παράρτημα καθώς και στο Πόρισμα της Ερευνητικής Επιτροπής, εφόσον συσταθεί..
Σε αυτό το στάδιο, σημειώνουμε την παραδοχή της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας ότι η πρώτη ρίψη έγινε με μεγάλη καθυστέρηση (μία τουλάχιστον ώρα μετά την κλήση για ύπαρξη πυρκαγιάς), και τις μαρτυρίες για ασυνεννοησία μεταξύ Πυροσβεστικής Υπηρεσίας και του Τμήματος Δασών. Υπενθυμίζουμε ότι ο κατά νόμον συντονιστής απουσίαζε και, εξ όσων γνωρίζουμε, δεν υπήρχε καθορισμένος αντικαταστάτης του.
Αν θέλουμε, λοιπόν, να δούμε τη μεγάλη εικόνα, με τα διαθέσιμα δεδομένα, μία είναι η προφανής εξήγηση για το μέγεθος της καταστροφής: η έλλειψη συντονισμού ή/και η ανικανότητα αυτών που είχαν την ευθύνη για την πρόληψη και κατάσβεση της πυρκαγιάς. Αυτοί είναι, αντικειμενικά, οι διευθυντές των αρμοδίων Τμημάτων Δασών και Πυροσβεστικής Υπηρεσίας και οι πολιτικοί προϊστάμενοι τους.
Υπενθυμίζουμε ότι ο Διευθυντής Τμήματος Δασών προήχθη επί της παρούσας Κυβέρνησης τον Μάιο του 2024. Προηγουμένως, είχε καθοριστικό ρόλο στη σκανδαλώδη σύμβαση στον Ακάμα, η οποία είναι σε αναστολή από τον Δεκέμβρη του 2023. Για το θέμα αυτό έγιναν τρεις διοικητικές έρευνες, και η τελευταία παραδόθηκε τον Μάιο του 2024 στην Υπουργό Γεωργίας. Έκτοτε, δηλαδή εδώ και 16 μήνες (!), η Υπουργός μελετά το πόρισμα με τη βοήθεια της Νομικής Υπηρεσίας. Προτού, όμως, εξεταστεί η τυχόν ευθύνη αυτών που εμπλέκονταν στη σύμβαση, ο ένας εκ των υπευθύνων της σύμβασης προήχθη σε Διευθυντή. Δεν χρειάζονται περαιτέρω σχόλια. Στη βάση των πιο πάνω, είναι προφανές ότι η Υπουργός Γεωργίας δεν μπορεί να παραμένει στη θέση της – οφείλει άμεσα να παραιτηθεί. Εκ των πραγμάτων, και με τις επιλογές της, απέτυχε στο έργο της. Θυμίζουμε ότι η Ερευνητική Επιτροπή για τους ΤΑΚΑΤΑ ορθά επεσήμανε (όπως και το Πόρισμα Πολυβίου για το Μαρί, το 2011) ότι η πολιτική ευθύνη «…είναι αντικειμενική, δεν χρειάζεται να έχει άμεση και προσωπική εμπλοκή ένας/μία υπουργός σε ένα ζήτημα για να του/της καταλογιστεί. Αρκεί να εμπίπτει το κρίσιμο ζήτημα στο πεδίο των αρμοδιοτήτων του/της. Η πολιτική ευθύνη βαραίνει τους Υπουργούς για πράξεις δικές τους και για πράξεις ή παραλείψεις του Υπουργείου τους ή των υπηρεσιών και νομικών προσώπων». Υποθέτουμε ότι η αυτονόητη αυτή επισήμανση δεν ισχύει μόνο για τους Υπουργούς των προηγούμενων Κυβερνήσεων. ‘Η μήπως όχι;
Η ευθύνη των Υπουργών Δικαιοσύνης και Εσωτερικών
Όσον αφορά τους Υπουργούς Δικαιοσύνης (υπεύθυνος για την Πυροσβεστική Υπηρεσία και την Αστυνομία) και Εσωτερικών (υπεύθυνος για το Τμήμα Πολιτικής Άμυνας), οι όποιες πολιτικές ή άλλες ευθύνες τους θα πρέπει διεξοδικά να εξεταστούν από την Ερευνητική Επιτροπή. Αν προκύψουν και για τις υπηρεσίες που εποπτεύουν ευθύνες, θα πρέπει κι αυτοί να παραιτηθούν. Δεν προεξοφλούμε κάτι, υπογραμμίζουμε τα αυτονόητα.
Το σοβαρό θέμα του στερέματος του φράγματος της Τριμίκλινης
Κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς αναδείχθηκε για ακόμη μια φορά το πρόβλημα για την μη αποτελεσματική λήψη νερού από τα πτητικά μέσα, λόγω του γεγονός ότι το φράγμα Τριμίκλινης έχει στερέψει. Υπενθυμίζουμε ότι, με βάση ευρήματα της Ελεγκτικής Υπηρεσίας, υπουργός της κυβέρνησης Αναστασιάδη, παράκαμψε εισηγήσεις αρμοδίων υπηρεσιών και χορήγησε άδεια υδροληψίας σε ιδιωτικό ιχθυοτροφείο, με συνέπεια να επηρεαστεί αρνητικά το φράγμα Τριμίκλινης. Με άλλα λόγια, όχι για πρώτη φορά, το ιδιωτικό συμφέρον τέθηκε πάνω από το δημόσιο. Σκοπεύει η Κυβέρνηση Χριστοδουλίδη να κάνει κάτι γι αυτό το θέμα, ώστε να προφυλάξει το Τρόοδος από μια μελλοντική πυρκαγιά, ή μήπως οι οφειλές της στην κυβέρνηση Αναστασιάδη έχουν εξουδετερώσει πλήρως τα θεσμικά ανακλαστικά της;
Συμπέρασμα
Όπου κι αν κοιτάξουμε, η Κύπρος μας πληγώνει. Το πολιτικό σύστημα έχει, διαχρονικά, οικοδομήσει ένα σαθρό, ανοργάνωτο, ευθυνόφοβο, και ρουσφετολογικό κράτος, που νοιάζεται περισσότερο για την αυτοσυντήρησή του και λιγότερο για το κοινό καλό. Αυτό το κράτος, έτσι όπως λειτουργεί, υπό την εποπτεία σπιθαμιαίου αναστήματος πολιτικών, όχι μόνο δεν προστατεύει το δημόσιο συμφέρον, αλλά καθιστά την Κύπρο ανοχύρωτη πολιτεία, διαβρώνει τους θεσμούς, και, ενίοτε, σκοτώνει με την εγκληματική αδράνειά του. Δεν είναι αυτή η Κύπρος που μας αξίζει. Δεν είναι αυτή η Κύπρος που θέλουμε. Δεν πρέπει να είναι αυτή η Κύπρος που θα αφήσουμε στα παιδιά μας.
Το Κίνημα ΑΛΜΑ δεσμεύεται να φέρει συγκεκριμένες, εφαρμόσιμες προτάσεις για την ανασυγκρότηση του μηχανισμού πολιτικής προστασίας και διαχείρισης φυσικών καταστροφών. Όχι με ευχολόγια, αλλά με γνώση, σχέδιο και ευθύνη.